ඉබ්න් ඛල්දූන්
(1332–1406). අරාබි ජාතික ඉතිහාසඥයන් අතුරෙන් අග්රගණ්යයා වශයෙන් සැලකෙන මොහු සමාජවිද්යාඥයෙක් ද විය.
ස්පාඤ්ඤ-අරාබි මිශ්ර පවුලකට අයත් ඉබ්න් ඛල්දූන් උපන්නේ ටියුනිස් නුවරය. එහි දී අධ්යාපනය ලැබූ මොහු තරුණ වියෙහි දී ම දේශපාලන කටයුතුවලට පිවිසියේය. ටියුනීසියාවේ සහ මොරොක්කෝවේ රජවරුන් යටතේ නොයෙක් තනතුරු දැරූ මොහු සිය ජීවිතය ආරම්භ කෙළේ 1352 දී මරීනිද් වංශික අබූ ඉනාන් නම් සුල්තාන් වෙත සේවයට බැඳීමෙනි. වැඩි කලක් යන්ට මත්තෙන් සැකයට භාජන වූ ඉබ්න් ඛල්දූන් සිර කරනු ලැබීය. 1352 දී නිදහස ලත් ඉබ්න් ඛල්දූන්ට අබූ සලීම් යටතේ වැදගත් සේවයක් ඉටු කරන්නට පිළිවන් විය.
පසුව ස්පාඤ්ඤයට ගිය මොහු ග්රැනඩාවේ ඉබ්න් අල් අමර් වෙත සේවය කෙළේය. ඇමතියකු, පුරෝහිතයකු සහ තානාපතියකු වශයෙන් එහි දී සේවය කළ ඉබ්න් ඛල්දූන් මහත් යසසට පත්ව සිටියේය. අනතුරුව තැනින් තැන සේවය කළ ඉබ්න් ඛල්දූන් 1364 දී අප්රිකාවට ගොස් එහි අබු අබ්දුල්ලා සුල්තාන්ගේ ප්රසාදය ලැබ විසුයේය. මෙම සුල්තාන්ගේ පරිහානියෙන් පසු අරාබියේ කාන්තාර බද ප්රදේශවල ප්රබල බලවේගයක් බවට පැමිණි ඛල්දූන් ට්ලෙම්සෙන් නගරයේ සුල්තාන්ට සේවය කරන්නට විය. මෙයින් අවුරුදු කිහිපයකට පසු ට්ලෙම්සෙන් නුවර දී ඉබ්න් ඛල්දූන් යළිත් සිරභාරයට පැමිණියේය.
යළිත් රාජ්ය සේවයට පැමිණි ඛල්දූන් 1378 දී සිය ජන්මභූමියේ සුල්තාන් යටතේ සේවය කරන අතර ම තමාගේ විශිෂ්ට ඉතිහාස ග්රන්ථය ලියන්නට විය. 1382 දී මිසරය බලා යාත්රා කළ මොහු 1384 දී කයිරෝ නුවර විනිශ්චයකාර (කාදි) පදවියට පත් කරන ලදි.
ඉතිහාසය ලිවීමෙහි නව ක්රමයක් අනුගමනය කරමින් අරාබි සාහිත්යයෙහි අමරණීය නාමයක් පිහිටුවූ ඉබ්න් ඛල්දූන් රෝම සමූහාණ්ඩුව ගැන සඳහන් කළ එක ම අරාබි ජාතික ඉතිහාසඥයාය. මොහුගේ ශ්රෙෂ්ඨතම කෘතිය වශයෙන් සැලැකෙනුයේ 'ලෝක ඉතිහාසය' (කිතාබ් අල් ඉබාර්) නම් ග්රන්ථයයි. දීර්ඝ දේශපාලන ජීවිතයකින් ලත් පළපුරුද්ද සහ අත්දැකීම් අනුව ලියන ලද මෙම ඉතිහාස ග්රන්ථයෙහි මුස්ලිම් ජීවන පිළිවෙළ හා ප්රතිපත්ති, ස්පාඤ්ඤයේ සහ අප්රිකාවේ අරාබි ජීවිතය යනාදි කරුණු පිළිබඳ තොරතුරු ද ඔහුගේ සංක්ෂිප්ත ජීවන චරිතය ද ඇතුළත්ය.
විද්යානුකූලව ඉතිහාසය ලිවීමට වෑයමක් කළ ඉබ්න් ඛල්දූන් සිය කෘතියෙහි දී සමාජ විද්යාවේ සහ දේශපාලන ආර්ථික විද්යාවේ ප්රතිපත්තීන් ද විග්රහ කරයි. මොහුගේ යශෝකීර්තියට බෙහෙවින් හේතු වී පවත්නේ එම ග්රන්ථයෙහි ප්රස්තාවනාවයි.
ඉබ්න් ඛල්දූන්ගේ විචක්ෂණභාවය යුරෝපීය රටවල ප්රකට වී ගියේ දහනවවැනි සියවස පටන් ගැනීමේ දී පමණය. ඉන් පසු ඔහුගේ දර්ශනය සහ ඉතිහාසය පිළිබඳ විවිධ විචාර යුරෝපීය භාෂාවලින් පළ වන්නට වූයේය.
(සංස්කරණය: 1970)
