උත්තරිමනුෂ්යධර්ම
උත්තරිමනුෂ්යයන්ගේ ධර්මය හෝ මනුෂ්ය ධර්මයෙන් උත්තරීතර වැ සිටි ධර්මය උත්තරිමනුෂ්යධර්ම නම් වෙයි. සෙසු මිනිසුන් කෙරෙන් උත්තරීතරවැ, ශ්රේෂ්ඨවැ සිටි ධ්යානලාභීහු ද ආර්ය්යයෝ ද උත්තරිමනුෂ්ය නම් වෙති. භාවනාමනසිකාරයක් නැතිව පියවින් මැ මිනිසුන් විසින් උපදවාගත යුතු පඤ්චශීල, දශශීල හෝ දශකුශල කර්මපථ ධර්මය දශඅකුශලයෙන් වෙන්වැ සිටි හෙයින් මනුෂ්යධර්ම නම් වෙයි. මේ සාමාන්ය මනුෂ්යධර්මයෙන් වැඩී සිටි ආර්යමාර්ගඥානදර්ශනය අධිගම කිරීමට සමර්ථ වූ ධර්මය නොහොත් මිනිසත් බව ඉක්මවා බ්රහ්මත්වයට හෝ නිර්වාණයට පමුණුවාලීමෙහි පොහොසත් වූ ධර්මය උත්තරිමනුෂ්යධර්ම නම් වේ. එනම් ධ්යාන, විමෝක්ෂ, සමාධි, සමාපත්ති, ඥානදර්ශන, මාර්ගභාවනා, ඵල, ක්ලේශප්රහාණ, චිත්තවිනීවරණතා, ශූන්යාගාරාභිරති යන මේ දසයයි. එහි ධ්යාන නම් ප්රථමධ්යානාදි සතර ධ්යානයයි. විමෝක්ෂ නම් ශූන්යතාවිමෝක්ෂ, අනිමිත්තවිමෝක්ෂ, අප්රණිහිතවිමෝක්ෂ යන ත්රිවිධ විමෝක්ෂයයි. සමාධි නම් ශූන්යතාසමාධි, අනිමිත්තසමාධි, අප්රණිහිතසමාධි යන තුනයි. සමාපත්ති නමුදු ශූන්යතා, අනිමිත්ත, අප්රණිහිත සමාපත්තිහු මය. ඥානදර්ශන නම් පූර්වේනිවාසානුස්මෘතිඥාන, දිව්යචක්ෂුර්ඥාන, ආශ්රවක්ෂයකරඥාන යන ත්රිවිද්යාවයි. මාර්ගභාවනා නම් සතර සතිපට්ඨාන, සතර සම්යක්ප්රධාන, සතර සෘද්ධිපාද, පඤ්චේන්ද්රිය, පඤ්චබල, සප්ත බෝධ්යඞ්ග, ආර්යඅෂ්ටාඞ්ගිකමාර්ග යන සත්තිස් බෝධිපාක්ෂිකධර්මයන්ගේ වැඩීමයි. ඵල නම් සෝතාපත්ති, සකදාගාමි, අනාගාමි, අරහත්ත යන සතර ඵලය ප්රත්යක්ෂ කිරීමයි. රාග, ද්වේෂ, මෝහ යන මොවුන්ගේ සමුච්ඡේද ප්රහාණය ක්ලේශප්රහාණ නම් වෙයි. චිත්තවිනීවරණතා නම් රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් මිදුණු චිත්තයාගේ පහව ගිය නීවරණ ඇති බවය. ශූන්යාගාරාභිරති නම් ප්රථමධ්යානයෙන්, ද්විතීයධ්යානයෙන්, තෘතීයධ්යානයෙන්, චතුර්ථධ්යානයෙන් යුක්තව ජනශුන්ය වූ විවේක සෙනසුන්හි සිත් අලවා විසීමයි. මේ දස වැදෑරුම් වූ ලෞකික ලොකෝත්තර ගුණයෝ ධ්යානලාභීන් කෙරෙහි ද ස්රෝතාපන්නාදි ආර්යයන් කෙරෙහි ද පිහිටියාහුය.
උපසපන් පැවිද්දෙක් තමා කෙරෙහි නැති උතුර මිනිස්දහම් ගුණ දැන දැන ම ඇතැයි ප්රකාශ කෙරේ නම් ඒ මහණ අශ්රමණ අශාක්යපුත්ර වේ යයි ද වදාරන ලද්දේය.
(සංස්කරණය: 1970)
