උද්ගමනය
උද්ගමනය (Induction) නම් තර්ක ශාස්ත්රයෙහි ලා තර්කයක අවයවවලින් සම්භාව්යතාවක් ඇති නිගමන ලබාගැනීමයි. විශේෂය කෙරෙන් සාමාන්යය කරා හෝ කරුණු කෙරෙන් නියාමයන් කරා හෝ ගමන් කරන තර්කය (ප්රත්යෙකයන් කෙරෙන් සාමාන්යයන් කරා ගමන් කිරීම උද්ගමනය ලෙස ඇරිස්ටෝටල් හඳුන්වයි), ස්වභාව ධර්මයේ ඒකරූපතාව පිළිබඳ මූලධර්මය පදනම් කරගෙන කරනු ලබන තර්කය, වියෝජක තර්කය ආදි ලෙස ද උද්ගමනය හඳුන්වා ඇත.
නිදසුන්:
අවයව {
මේ කාක්කා කළුපාටය.
අර කාක්කා කළුපාටය.
පේරාදෙණියෙහි (අප දැක ඇති) කාක්කෝ කළුපාටය.
නිගමනය: සියලු කාක්කෝ කළුපාටය.
අවයව {
තමා නිදි බේත් පෙති බී දිවිනසා ගන්නා බව ඔහුගේ ලිපියෙන් කියා ඇත.
ඔහුගේ ඇඳ ළඟ නිදි බේත් පෙති කුප්පියක් ඇත.
මරණය සිදු වී ඇත්තේ නිදි බේත් පෙති ගැනීමෙනි.
නිගමනය: ඔහු සිය දිවි නසාගෙන ඇත.
මේ තර්ක දෙක නිවැරදි නිගමනයන් දෙන තර්ක වුවත්, ඒ නිගමන අවයවවලින් අවශ්යයෙන් ම ගම්ය නොවේ. වෙන වචනවලින් කියතොත්, කළුපාට නොවන කාක්කකු කොහේ හෝ සිටින්නට බැරිකමක් නැතිවාක් මෙන් ම දෙවැනි තර්කයේ සඳහන් පුද්ගලයා සියදිවි නසාගත්තා නොවන්නට ද ඉඩ ඇත.
උද්ගාමී හා නිගාමී තර්ක ප්රතිවිරෝධී තර්ක ක්රම ලෙස ඇතැම් විට දක්වනු ලැබේ. නිගාමී තර්කය රූපිකය; ප්රතිපාදන නිගමන දෙයි; විවරණීයය. පූර්ණ උද්ගමනය (මතු කියැවේ) ප්රතිපාදන නිගමන දුන්නත් උද්ගාමී තර්කය නිගමනයේ සම්භාව්යතාවක් පමණක් ඇති තර්කය ලෙස ගැනේ. එසේ ම එය ආනුභූතික හා සංශ්ලේෂී තර්කයක් ලෙස ද සැලකේ.
පටුන
ඵෙතිහාසික
භාරතීය තර්ක ශාස්ත්රයෙහි (ඥාන මාර්ගයන්හි) උද්ගමනය ප්රධාන තැනක් ගත්තේය. චාර්වාක භෞතිකවාදීන්ගේ ඇතැම් ගුරුකුලයක් සංජානනය හා උග්ගාමී අනුමානය පිළිගත් බව “ජානාමි පස්සාමි” වැනි බෞද්ධ පාඨ දක්වයි. උද්ගාමි ඥානය (අන්වයෙ ඥානම්) යන්නෙන් අදහස් කරනු ලැබුවේ “වර්තමානයේ අවස්ථා කීපයක නිරීක්ෂිත හේතුඵල අනුක්රමයක් හා සහභාවයක් (නිරීක්ෂිත නොවූ) අතීත හෝ අනාගත අවස්ථාවල ද ඇතැයි අනුමාන කිරීමයි. බෞද්ධ සාහිත්යයේ උද්ගමනය හේතුඵල විශ්වාසයක් මත ගොඩනැඟී ඇත්තකි. සත්යෙක්ෂණ ප්රතිපත්තියක සේයාවක් යටකී බොහෝ භාරතීය අදහස්වල ඇත.
මුල දී වෛශේෂිකයන් නිගමනයන් ලබාගැනීම සඳහා ප්රධාන කොට සැලකුවේ උද්ගමනයයි. එහෙත් පසුව ඔවුන්ගේ උද්ගාමී තර්ක ක්රම න්යාය දාර්ශනිකයන්ගේ සංවාක්යමය නිගාමි තර්කය හා සංශ්ලිෂ්ට විය. ඉන්දියානු සංවාක්යය නිගාමී තර්කයක් පමණක් සූත්රගත කිරීමක් නොව නිගාමී තර්කයට පෙර එන උද්ගමනය ද එකතුවෙන් සැදුණකි. අසම්පූර්ණ උද්ගමනය වැළැක්වීම සඳහා උදාහරණ සපයා ගැනීමේ දී භාරතීයයන් අන්වය හා ව්යතිරේක රීතීන් (මතු කියැවේ) අගය කළ බව පෙනේ. “අවස්ථා කීපයක් නිරීක්ෂණයෙන් කෙරෙන සාමාන්යකරණය නිශ්චිත නොවේ. අවස්ථා දහසක් නිරීක්ෂණය කළත් නිගමනය වැරදි වන්නට ඉඩ ඇති හෙයිනි”යි උද්ගාමී තර්ක ක්රමය විවේචනය කළ ජයන්ත (හ්යුම් හා සසඳන්න) වැනි තාර්කිකයන් ද භාරතයෙහි වූ බව සඳහන් කළ යුතුය.
ග්රීක දාර්ශනික ඇරිස්ටෝටල් විසින් හා මධ්යතන යුගයේ අපරදිග ශාස්ත්රඥයන් විසින් ද උද්ගමන තර්ක ක්රම ගොඩනඟා භාවිතා කරන ලදි. නවීන විද්යාවේ ප්රගතියත් සමඟ උග්ගාමී අනුමානය ගැන විශේෂ උනන්දුවක් ඇති විය. ෆ්රැන්සිස් බේකන්ගේ (1561-1626) හා ජෝන් ස්ටුවර්ට් මිල්ගේ (1806-1873) කෘතිවල විද්යාවේ යොදා ගන්නා උද්ගමන ක්රම විග්රහ කොට ඇත. උද්ගමනයෙන් ලබාගන්නා ඥානය ඩේවිඩ් හ්යුම් (1711-1776) සැක කළේය. උද්ගාමී අනුමානය කොතෙක් දුරට පිළිගත හැකි දැයි යන්න එතැන් සිට අපරදිග ද බෙහෙවින් සාකච්ඡාවට භාජන වූ ගැටලුවකි.
උද්ගමන ක්රම
උද්ගමනය බහිෂ්කරණය ප්රධාන කොට ඇත්තකි. විද්යාවන්ගේ ඉතිහාසය පිරික්සූ ජේ.ඇස්. මිල් නිරීක්ෂණ හා සම්පරීක්ෂණ මගින් හේතුඵල සම්බන්ධතා සෙවීම සඳහා ක්රම පහක් ඉදිරිපත් කළේය. මිල්ගේ ඒ ක්රමවල අඩුලුහුඬුකම් ඇතත් බහිෂ්කරණය සඳහා අපට යොදාගත හැකි ක්රම මිල්ගේ ක්රම හා දළ වශයෙන් සැසඳෙයි. මිල්ගේ අන්වය රීතිය - එනම්, “පරීක්ෂණයට භාජන වන ප්රපඤ්චයෙහි අවස්ථා දෙකකට හෝ වැඩි ගණනකට ඇත්තේ එක ම පොදු කරුණක් හෝ තත්වයක් නම් ඒ හැම අවස්ථාවකට ම පොදු වූ කරුණ හෝ තත්වය ඒ ප්රපඤ්චයෙහි හේතුව (හෝ ඵලය) වෙයි” යන්න - අවශ්ය හේතූන් සෙවීමේ දී යෙදෙන ක්රම හා සැසඳෙයි. මිල්ගේ ව්යතිරේක රීතිය - එනම්, “පරීක්ෂණයට භාජන වන ප්රපඤ්චය සිදු වන එක අවස්ථාවකටත් එය සිදු නොවන අවස්ථාවකටත් එක් කරුණක් හෝ තත්වයක් හැර අනික් සියලු කරුණු හා තත්ව පොදු වේ නම්, එසේ ම ඒ පොදු නොවන කරුණ හෝ තත්වය ප්රපඤ්චය සිදු වන අවස්ථාවේ ඇත්නම්, ඒ කරුණ හෝ තත්වය ප්රපංචයේ හේතුව, හේතුවේ සාධකයක් හෝ ඵලයයි” යන්න - සෑහෙන හේතූන් සෙවීමේ ක්රමය හා සැසඳෙයි. මිල්ගේ ක්රම පසුබිමෙහි ප්රධාන පිළිගැනීම් දෙකක් ඇති බව මිල් හෝ ඔහුගෙන් පසුව ආ ලේඛකයන් ප්රත්යක්ෂ කළ බවක් නොපෙනේ. ඒ පිළිගැනීම් දෙක (1) ලොව පිළිබඳ යම්කිසි නියතිවාදි මූලධර්මයක් හා (2) සම්භාව්යතාවන්ගේ ප්රමාණය සීමා කරනසුලු වරණාත්මක ප්රතිගෘහීතයක් ලෙස දැක්විය හැකිය. දෙවැන්න අවශ්ය වන්නේ තත්වයන්ගේ හා හේතූන්ගේ සංකීර්ණභාවය නිසාය.
පූර්ණ උද්ගමනය, ඌන උද්ගමනය යයි ප්රභේද දෙකක් දක්වා ඇත. පූර්ණ උද්ගමනය යනු ප්රපඤ්චයක අවස්ථා සියල්ල ම ගණන් ගෙන සාමාන්යකරණය කිරීමයි. එවිට තර්කය ප්රතිපාදන ස්වරූපයක් ගනී. ආප්ත වචනය හා සාදෘශ්යය මත ගොඩනැගුණු තර්ක ද විද්යාත්මක ව්යාඛ්යාන ගොඩනැඟීමේ තර්ක ද උද්ගමන ක්රම අතර ලා ගැනේ. උද්ගමනයෙන් ලබාගන්නා විද්යාත්මක ව්යාඛ්යාන සාපේක්ෂතා වාදය වැනි ව්යාප්ත සාමාන්යකරණයන්, සංඛ්යානමය සම්භාව්යතාවන් පිළිබඳ නිගමනයන් ආදි වශයෙන් විග්රහ කර දැක්විය හැකිය.
උද්ගමනය හා විද්යාත්මක ක්රමය
විද්යාත්මක ව්යාඛ්යානය උපන්යාස ගොඩනැඟීම හා (නිරීක්ෂණ හා සම්පරීක්ෂණ මගින්) සත්යෙක්ෂණය කිරීම පදනම් කොට ඇත්තකි. හේතුඵල සම්බන්ධයන් දැක්වීම හා අනාවැකි පළ කිරීම එහි තවත් ලක්ෂණයි. උපන්යාස ගොඩනැඟීම හා අනාවැකි කීම කළ හැක්කේ අනාගත සිද්ධීන් පිළිබඳ සම්භාව්යතාවක් ඇති අනුමානයන් කිරීමෙනි. උපන්යාසයකින් කාර්ය දෙකක් කෙරේ. ඒ (1) නිරීක්ෂිත කරුණු අලුත් සංකල්පයක් මගින් පැහැදිලි කිරීම හා (2) නිරීක්ෂිත නොවූ අනාගත සිද්ධීන් හෝ කරුණු ගැන බලාපොරොත්තු වීම නොහොත් අනාවැකි කීම වශයෙනි.
උග්ගාමී අනුමානය පිළිගැනීම පිළිබඳ ගැටලුව
තර්ක ක්රමයක් ලෙස උද්ගාමී අනුමානය පිළිගත හැක්කේ කවර අර්ථයකින් කොතෙක් දුරට ද යන්න මතභේදයට තුඩු දුන්නකි. භාරතීය තාර්කිකයන් විසින් මෙන් ම බටහිර තාර්කිකයන් විසින් ද නිගමනයන් ලබා ගැනීමෙහි දී උද්ගමනයෙහි ඇති ඌනතාව දක්නා ලදි. යටකී හ්යුම්ගේ සංශයට හේතු වූයේ උද්ගමනයෙන් ලබාගන්නා නිගමනයන්හි අවිනිශ්චිත තත්වයයි. කාන්ට් පසුව තම ප්රාග්-අනුභූති සංශ්ලේෂී අධ්යවසාය ඉදිරිපත් කළේ හ්යුම් නැඟූ මේ ප්රශ්නය විසඳීමටය. එච්. ප්වැංකාරේ (Poincare`) වැනි ඇතැමෙක් එය විද්යාවේ ඇති සම්මුතිවාදය (conventionalism) මගින් පැහැදිලි කළහ. මේ ගැටලුව ගැන අදහස් පළ කර ඇති නූතන දාර්ශනිකයන් හා ගණිතඥයන් අතර පියර්ස්, කේන්ස්, රැම්සේ, රසල්, වයිට්හෙඩ්, බ්රෝඩ්, විට්ගන්ෂ්ටයින්, රයිකන්බාහ් හා කාර්නැප් ද වෙති. සම්භාව්යතාව පිළිබඳ සංකල්පය මේ බොහෝ දෙනකුගේ විග්රහවලට පදනම් වී ඇත්තකි.
තර්ක ක්රමයක් වශයෙන් උද්ගමනයට සාධාරණ සනාථ කිරීමක් දිය හැකි බව හා ඊට එවැනි සනාථ කිරීමක් දිය නොහැකි බව මේ පිළිබඳ අදහස්වල අන්ත දෙකයි. කෘත්යසාධකවාදය හා සම්භාව්යතාව පිළිබඳ අදහස් පසුබිම් කොට ගෙන සී.ඇස්. පියර්ස් උද්ගමනය ගැන මෙසේ කීය. “උද්ගාමී තර්කයෙහි සප්රමාණතාව ඇත්තේ එය අනුගමනය කරන ක්රමය නියම අන්දමින් නොකඩවා ම පිළිපැද්දොත් ඉන් ලැබෙන නිගමන ස්වභාවයෙන් අවසානයෙහි අසීම ලෙස සත්යය කරා සන්නිකර්ෂණය වන හෙයිනි”. උද්ගමනය ගණිතයෙහි එන සම්භාව්යතාව පිළිබඳ සංඛ්යාත වාදය (Frequency Theory of Probability) හා සම්බන්ධ කොට ඊට නිශ්චිත අර්ථයක් දෙන්නට රයිකන්බාහ් උත්සාහ ගත්තේය. එහෙත් මෙවැනි ප්රයත්න සෑහෙන සනාථ කිරීම් ලෙස පොදුවේ පිළිගැනී නැත.
(කර්තෘ: ආර්.ඩී. ගුණරත්න)
(සංස්කරණය: 1970)
