ජීරණය (වායුගෝලයේ) (Weathering)
වායුගෝලීය කාරකයන්ට ගොදුරු වීමෙන් පෘථිවි පෘෂ්ඨයේ පාෂාණ දිරාපත් වී කැඞී බිඳී යාමට ජීරණය යැයි කියනු ලැබේ. භූගෝලීය නග්නීකරණ (බ.) ක‍්‍රියාවලියට පාෂාණ සුන්බුන් සහ රසායනික ද්‍රව්‍ය සැපයෙන්නේ ජීරණය නිසා ය. මිනිස් කටයුතු කෙරෙහි ඍජු බලපෑමක් ඇති පස්, වැලි ආදිය ජීරණයේ ද නග්නීකරණයේ ද නිධි සාධනයේ ප‍්‍රතිඵල ය.
සූර්ය රශ්මිය මත රඳා පවතින උෂ්ණත්වයේ උපරිම හා අවම ප‍්‍රමාණ ද වර්ෂාව, හිම තුහින, අයිස් ග්ලැසියර්, ජලයේ බලපෑම් හා සැඩ සුළං ද ජීරණය වීමට හේතු වේ. පාෂාණවල අන්තර්ගත රසායනික ද්‍රව්‍ය ජලයේ දියවීමෙන් සිදුවන ජීරණයට රසායනික ජීරණය යැයි ද පාෂාණ කැබලිවලට කැඞීමෙන් සිදුවන ජීර්ණය භෞතික ජීර්ණය යැයි ද කියනු ලැබේ.
වර්ෂා ජලය සමග වායුගෝලයේ ඇති අංගාරිකාම්ල එක්තරා ප‍්‍රමාණයක් සංයෝග වී පොළොවට වැටේ. මෙම මිශ‍්‍ර ජලය පොළව තුළට උරා ගැනීමේ දී පාෂාණවල ඇති හුනු කොටස් දිය වී යයි. සියලූ පාෂාණ වර්ගවල ඇති පෙල්ස්පා කොටස් දිරාපත් වීමට ද මෙය හේතු වෙයි. එමෙන් ම වර්ෂා ජලය සමග එක් ව එන අම්ලකර නිසා පාෂාණවල ඇති යකඩ කොටස් මල බැඳී දිරාපත් වී පස් බවට පත් වෙයි. පාෂාණ හරහා ජලය ගමන් කිරීමෙන් ලවණ සහ ක්ෂාර කොටස් දියවී යාමෙන් කබොක් ඇති වීම සියලූ උණුසුම් වාර්ෂාධික ප‍්‍රදේශවල සිදුවේ. බොක්සයිට් සෑදීම ද මෙවැනි කි‍්‍රයාවලියකි.
භෞතික ජීරණයට හේතු වන්නේ උෂ්ණත්වය සහ වර්ෂාපතනයයි. විවෘත පාෂාණ මතට දිවා කාලයේ දී අධිකව ලැබෙන සූර්ය රශ්මිය නිසා පාෂාණවල ප‍්‍රසාරණයක් සිදුවෙයි. රාත‍්‍රී කාලයේ දී සහ වැසි අවස්ථාවල සිදුවන සිසිල නිසා යළිත් එම පාෂාණවල සංකෝචනය සිදුවෙයි. කලක් මුළුල්ලේ මේ ක‍්‍රියාවලිය සිදුවීමෙන් පාෂාණවල පොතු ගැලවීම හෙවත් පනු න්‍යායය ද කුස්තුර දිගේ පැලීම් ඇති වීම ද සිදුවේ. මෙම පැලීම් දිගේ ජලය කිඳා බැසීම අනතුරුව පාෂාණ කුට්ටි වශයෙන් කැඞී යාමට හේතු වෙයි. දිවා කාලයේ අධික උෂ්ණයක් ද රාත‍්‍රී කාලයේ අධික ශීතලක් ද ඇතිවන කාන්තාරවල පැලීම් තුළට වදින ජලය අධික ශීතල ඇති අවස්ථාවල අයිස් ලෙස මිදේ. ජලය මිදීමේ දී ප‍්‍රසාරණයක් හෙවත් විශාල වීමක් සිදුවීමෙන් පාෂාණයේ දෙපස තැලී තල්ලූ වී පැලීම් විශාල වෙයි. අනතුරුව කුට්ටිවලට කැඞී වැටෙයි.
පාෂාණවල පැලීම් දිගේ ඇදෙන ගස්වැල්වල මුල් අනුක‍්‍රමයෙන් විශාල වීම නිසා ද පාෂාණවල විවර විශාල වී පසුව කැඞීයාම සිදුවේ. සමහර ස්ථානවල සතුන් රංචු වශයෙන් හැසිරීම ද විවර බුරුල් වීමට හේතුවක් වේ. පණුවන් සහ ගුල් හාරන සත්තු පසෙහි යට ඇති සියුම් කොටස් මතු පිටට ගෙන ඒමට කටයුතු කරති. වර්ෂාව වැටුණු විගස මේවා දියවී සෝදාගෙන යනු ලැබේ. ජීර්ණ කාරකයක් වශයෙන් ග්ලැසියර් අන් සියලූ කාරකයන්ට වඩා බලවත් ය. සාපේක්ෂ වශයෙන් කෙටි කාලයක් තුළ පාෂාණ කඩා බිඳ දැමීමට ද බොහෝ දුර තල්ලූ කරගෙන ගොස් දැමීමට ද ග්ලැසියරවලට පුළුවන (ඛාදනය බ.).
ජීරණය නිසා ඇතිවන සුන්බුන් ද්‍රව්‍ය ඒවා ඇති වූ ස්ථානයේ ම පවතින්නේ නැත. බෑවුම් ප‍්‍රදේශවල නම් ගුරුත්වාකර්ෂණය නිසා පහළට වැටේ. ¥විලි කුඩා වැලි කැට වැනි සියුම් කොටස් සුළඟට එක් ව ඈතට ගසා ගෙන යනු ලැබේ. ධූලි සහිත කුණාටු විවෘත පාෂාණවල වේගයෙන් ගැටීමෙන් ඒවා ද අනුක‍්‍රමයෙන් ගෙවී යයි. පාෂාණ සුන්බුන් ඉවත ගෙන යාමට වර්ෂා ජලය අනෙක් සියලූ සාධකයන්ට වඩා හේතු වේ. වර්ෂාව නිසා ගංගාවලට සේදී එන සුන්බුන් ගංගාවල පතුල් සහ දෙපස හාරා දමන උපකරණ ලෙස ජල ගැලීම්වල දී ක‍්‍රියාකාරී වෙයි. නායයාම් මගින් අතිවිශාල පාෂාණ සුන්බුන් ස්කන්ධ වෙනත් ස්ථානවලට හා ගංගාවලට තල්ලූකර දැමීමට ද වර්ෂා ජලයට හැකි ය.
ජීරණය නිසා ඇතිවන ද්‍රව්‍යවලින් වැඩි කොටස අවසානයේ නවතින්නේ මුහුදේ ය. ගංගා මගින් ගෙනයැවෙන ද්‍රව්‍යවලින් කොටසක් දියලූ තැනිතලාවල ද විල් හා ජලාශ පතුලේ ද තැන්පත් වෙයි. මුහුදට ගෙන යන ද්‍රව්‍යවලින් කොටසක් රළ මගින් ගෙනවුත් වෙරළෙහි තැන්පත් කරනු ලැබේ. පාෂාණ උද්ගත සහිත වෙරළක නම් එම පාෂාණ කඩා බිඳ දැමීමට රළ මගින් ගෙන එවෙන මෙම ද්‍රව්‍ය හේතු වෙයි. ගංගා ජලයට දිය වී එන ලවණ කොටස් සියල්ල අවසානයේ මුහුදු ජලයට එක් වේ. වාෂ්පීකරණයේ දී සිදු වන්නේ ලවණ කොටස් අතහැර ජල කොටස පමණක් වාෂ්පවීම ය. එහෙයින් මුහුදු ජලයෙහි අඩංගු ලවණ ප‍්‍රමාණය අධික විය යුතු ය. එහෙත් මුහුද සමඟ සම්බන්ධයක් නොමැති විල්වලට විශාල ගංගා ගලා බසින තැන්හි මෙසේ ලවණතාව වැඩි වීම පැහැදිලි ව දිස්වේ.
පෘථිවියේ ගොඩබිම් ප‍්‍රදේශ ජීරණය වී නග්නීකරණය වීමේ වේගය අවු. 3,000-4,000 දක්වා වූ කාලයට සෙමී. 30ක පමණ සාමාන්‍යයකැයි ගණන් බලා ඇත. මේ අනුව අවුරුදු ලක්ෂ ගණනක් තුළ දී පෘථිවියේ සෑම ගොඩබිම් ප‍්‍රදේශයක් ම තැනිතලාවක් විය යුතු ය. එහෙත් ජීරණය හා නග්නීකරණය සමග සමතුලිතතාව සිදුවන භූමිය උක්ෂිප්ත වීම නිසා මෙවැන්නක් සිදු නොවේ.
පෘථිවියේ වයස අවුරුදු කෝටි 450ක් පමණ වේය යැයි ගණන් බලා ඇත. එහෙයින් දැන් ජීරණය වී නග්නීකරණය වන්නේ බොහෝ විට ඉහත වතාවල ජීරණය වී නිධි සාධනය වී අවසාදිත පාෂාණ බවට පත් වී පර්වතකරණයට ගොදුරු ව උස්බිම් බවට පත් වූ ප‍්‍රදේශ ම ය.
නග්නීකරණ වේගය සුළු වුවත් දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ නොනැවතී ක‍්‍රියාත්මක වන බැවින් ඉන් සිදුවන වෙනස අතිමහත් ය.
වායුගෝලීය කාරකයන්ට ගොදුරු වීමෙන් පෘථිවියෙහි සිදුවන මෙම ක‍්‍රියාවලිය ප‍්‍රථමයෙන් ම හඳුනා ගන්නා ලද්දේ ස්කොට්ලන්ත ජාතික ජේම්ස් හට්න් (1726-1797) විසිනි. අද සිදුවන ක‍්‍රියාවලිය ම දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ ක‍්‍රියාත්මක වීමෙන් දැනට ඇති භූ රූපණ නිර්මාණය වූ බව ඔහු පෙන්වා දුන්නේ ය. එහෙත් එවකට දේව නිර්මාණවාදය පිළිගැනී තහවුරු ව තිබූ බැවින් කිසිවකු මෙම මතය ගැන සැලකිල්ලක් දක්වූයේ නැත. ක‍්‍රි.පූ. 4004 වර්ෂයට පෙර පෘථිවියක් නොතිබුණැයි යන ක‍්‍රිස්තියානි සංකල්පයට වෙනස් වූ අදහස් යුරෝපීය සමාජයේ එවකට පිළිගැනුනේ නැත. එහෙත් මේ මතය එකල ම ඉන්දියාවේ උගත් හින්දුන්ට ඉදිරිපත් කළේ නම් පිළිගැනෙන්නට ඉඩ තිබුණි. වේද දර්ශනවල සඳහන් වන පරිදි පෘථිවියේ වයස ක‍්‍රි.ව. 1977 වන විට අවු. 1,972,949,078කි. හට්න් මියගොස් කලක් ගත වන විට මේ අදහස් ක‍්‍රමයෙන් විද්‍යාඥයන්ගේ සැලකිල්ලට භාජන විය.
කේ. පී. ධර්මසේන
