ටර්නාටේ දූපත
(Ternate Island). නැගෙනහිර ඉන්දුනීසියාවේ කුළුබඩු දිවයින් නමින් දක්නා මොලුක්කා කොදෙව් පෙළෙහි උතුරට වන්නට පිහිටි කුඩා යමහල් දූපතක් මෙනමින් හැඳින්වෙයි. මෙම දූපත ඉන්දුනීසියාවේ මලුකූ ප්‍රාන්තයේ මුලදී පැවති අගනුවරයි. මලුකූ උතාර (Maluku Utara) උතුරු මොලුක්කාහි පිහිටි ටර්නාට්හි සිට ඉන් නැගෙනහිරට වන්නට පිහිටි හැල්ට්‍රහේරා දූපතට ඇති දුර කිමී.23ක් පමණ වේ. මේ දූපත පිහිටියේ ලෝකයේ වඩාත් ම චංචල යමහල් තීරුවේ ය. භූමි ප්‍රමාණයෙන් ව.කිමී.106ක් වූ මෙම දිවයිනෙහි කැපී පෙනෙන භූ විෂමතා ලක්ෂණ වනුයේ මුදුන් තුනකින් සැදි යමහලකි. එහි වැඩි ම උස මී.1,721ක් තරම් වේ. 15 වන ශත වර්ෂයෙහි සිට මෙම යමහලෙහි වරින් වර පිපිරීම් ඇති වූ බවත් ඉන් සමහරක් ඉතා ව්‍යසනකාරී වූ බවත් කියැවේ. අවසන්වරට 1993 දී ඇති වූ පිපිරීමෙන් විශාල විනාශයක් සිදුවිය.
ඝන කැලෑ හා පත්‍ර බහුල ශාඛා ඇති වෘක්ෂලතාදිය ඇත්තේ දකුණු හා නැගෙනහිරට වන්නට ය. දූපතෙහි පස සාරවත් ය. වී, සව්, ඉරිඟු, කෝපි හා පලතුරු ද ගම්මිරිස්, සාදික්කා වැනි කුළුබඩු වර්ග ද මෙහි වගා කරනු ලැබේ. ටර්නාටේහි ස්වදේශිකයෝ මැලේ, පැපුවාන් (Papuan) වැනි ජාතීන්ගේ සම්මිශ්‍රණයෙන් පැවතෙන්නෝ වෙත්. ඔවුන්ට ම විශේෂ වූ භාෂාවක් ද භාවිතයේ පවතී. වැසියන්ගේ බහුතරය මුස්ලිම් ජාතිකයන් වුව ද ක්‍රිස්තු භක්තිකයෝ ද මෙහි වෙසෙත්.
නැගෙනහිර වෙරළෙහි පිහිටි ටර්නාටි නගරය දිස්ත්‍රික්කයේ මූලස්ථානය හා වැදගත් වරාය ද වේ. වත්මනෙහි එහි වෙළෙඳ ද්‍රව්‍ය අතර මුල්තැන ගන්නේ සාදික්කා හා කොප්පරා ය. තේක්ක, කළුවර වැනි දැව වර්ග ද නිර්යාත කරනු ලැබේ.
ප්‍රමාණයෙන් කුඩා වුව ද ශත වර්ෂ ගණනක් තිස්සේ මොලුක්කා දූපත් අතුරින් වැදගත් ම දූපත සේ පැවතුණේ මෙම දිවයිනයි. එම දිවයින් අතුරින් මුලින් ම ඉස්ලාම් ධර්මය පිළිගත් දිවයින සේ මෙය සැලකේ. මෙය 12 වන ශතවර්ෂයෙහි සිට 17 වන ශතවර්ෂය දක්වා සුල්තාන් රාජ්‍යයක් ව පැවතිණ. මුල දී මෙහි කරාබු නැටි වෙළෙඳාම ජාවා ජාතිකයන් සතු ව පැවතිය ද ඉනික්බිති ඉන්දියානුවන් වැනි ආසියාතික වෙළෙන්දෝ ද ඊට සහභාගි වූහ. මෙහි සැපත් වූ පළමු වන යුරෝපීයයා පෘතුගීසි ජාතිකයෙකි (1512). අනතුරුව පෘතුගීසි සුල්තාන් හා ගිවිසුමකට එළඹෙමින් කුළුබඩු වෙළෙඳාම සම්බන්ධ ඒකාධිකාරයත් ටර්නාටේහි බලකොටුවක් ඉදිරිකරීමේ අයිතියත් ලබා ගත්හ (1522). 1574 දී පෘතුගීසීන් සිට රටින් පලවා හැරීමට ස්වදේශිකයෝ සමත් වූහ. ටර්නාටේහි ලන්දේසි යුගය ආරම්භ වූයේ 1599 දී ය. 1606 දී ස්පාඤ්ඤ ජාතික නාවිකයන් ටර්නාටේවලට පහරදීමෙන් පසුව ලන්දේසීන්ගේ ආරක්ෂාව පැතූ ටර්නාටේහි සුල්තාන්වරයා විසින් සිය ප්‍රදේශවල කුළුබඩු වෙළෙඳාම සම්බන්ධ ඒකාධිකාරය ලන්දේසීන්ට පවරන ලදි. ඒකාධිකාරය හා උසස් මිල මට්ටමක් පවත්වාගෙන යමින් ම නිෂ්පාදනය සීමා කිරීමේ අදිටනින් ලන්දේසි වෙළෙඳ සමාගමෙහි අධිකාරීහු ටර්නාටේහි කරාබුනැටි ගස් කපා දැමූහ. ආර්ථික හා සාමාජයීය පරිහානිය නිසා 1650 දී හා 1683 දී දිවයිනේ පැනනැඟුණු කැරලි මැඬලූ ලන්දේසීන් විසින් ටර්නාටේ ඇතුළු උතුරු මොලුක්කා දූපත්වල කරාබුනැටි වගාව තහනම් කරන ලදි.
1683 වන විට ටර්නාටේ සම්පූර්ණයෙන් ම ලන්දේසීන්ට යටත් රාජ්‍යයක් බවට පත්විය. සුල්තාන්වරුන් නාමමාත්‍ර රජවරුන්‍ සේ සිටි අතර ආර්ථික බලය ලන්දේසි සමාගම සතු විය. විධායක බලතල ද කෙමෙන් ලන්දේසීන් අතට පත්විය.
II වන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු ඉන්දුනීසියානු සමූහාණ්ඩුව පිහිටුවන තෙක් ලන්දේසීහු ටර්නාටේහි බලය දැරූහ. දූපතේ ජනගහනය 204,115 (2014)ක් විය.
(කර්තෘ: අජන්තා සී. දයාරත්න)
(සංස්කරණය: 2019)
