ටර්පීන
(Terpene). වාෂ්පශීලී තෙල්වල අඩංගු සුගන්ධිත (aromatic) ගුණ නොදක්වන හයිඩ්‍රොකාබනයකි. කාබන්, හයිඩ්‍රජන් හෝ ඇතැම් විට ඔක්සිජන් එකතු වීමෙන් ටර්පීනවල රසායනික ව්‍යූහය සෑදී ඇත. මෙම කාබන් දාමය නිදහස් චක්‍රීය හෝ චක්‍රීය නොවන දෙයාකාරයේ සංකලනයක් ලෙස තිබිය හැකි ය. හයිඩ්‍රොකාබන්, මද්‍යසාර, ඇල්ඩිහයඩ්, කීටෝන, ලැක්ටෝන සහ ඔක්සයිඩ ටර්පීන පවුලේ සාමාජිකයන් ය.
කාබන් පරමාණු පහකින් සමන්විත ‘අයිසොප්‍රීන්’ නම් සැකිල්ල හිස හා වල්ගය ලෙස සම්බන්ධ වීම ටර්පීන සතු පොදු ලක්ෂණයකි.
අයිසොප්‍රීන් සැකිල්ල
මර්සීන් නම් ටර්පීනය
ස්වාභාවික ව ටර්පීන ද්‍රව හෝ ඝන ලෙස පැවැතිය හැක. ටර්පීන ව්‍යූහයේ කාබන් පරමාණු 10ක් ඇති විට ඒක මොනො (mono) ටර්පීන ලෙසත් කාබන් පරමාණු 15ක් ඇති විට සෙස්ක්වි (Sesqui) ටර්පීන ලෙසත් කාබන් පරමාණු 20ක් හෝ 30ක් ඇති විට පිළිවෙළින් ද්විත්ව හෝ ත්‍රිත්ව ටර්පීන ලෙසත් හැඳින්වේ. පරමාණු සංඛ්‍යාව වැඩිවන විට ටර්පීන ඝන ද්‍රව්‍යයක් ලෙස පවතී. නිදසුනක් ලෙස ශාකවලින් ලබාගන්නා බොහෝ ලාටු සහ මැලියම් වර්ග පරමාණු සංඛ්‍යාව වැඩි ටර්පීන ලෙස හැඳින්වේ. රබර් කිරි සෑදී ඇත්තේ ද මෙම අයිසොප්‍රීන් අණු විශාල සංඛ්‍යාවක් බහු අවයවීකරණයෙනි.
යම්කිසි මිශ්‍රණයක ඇති ටර්පීන වර්ග වෙන් කර ගැනීමට යොදා ගන්නේ භාගික ආසවනය ක්‍රමයයි. මෙහි දී මිශ්‍රණය රත් කිරීමෙන් අවම තාපාංකයක් ඇති ටර්පීන පළමුවෙන් ම වාෂ්පීකරණය වේ. එය ඝනීභවනය කිරීමෙන් ටර්පීන වෙන් කර ගත හැකි ය. බොහෝ ටර්පීනවල තාප සංවේදී ස්වභාවය නිසා භාගික ආසවනය සිදු කරනුයේ රික්තකයක් යටතේ දී ය. පරමාණුක සංඛ්‍යාව වැඩි ටර්පීන වාෂ්පශීලී නොවේ.
කපුරු ඝන ද්‍රව්‍යයක් වුව ද ඒක ටර්පීනයකි. දෙහි, දොඩම් වැනි පැඟිරි පලතුරු ලෙල්ලේ ඇති වාෂ්පශීලී තෙල්වල වැඩි ප්‍රතිශතයක් ඇත්තේ ටර්පීන සංයෝපවල ය. ඒවා අතර ලිමොනීන්, ලිනලෝල් වැනි ටර්පීන සංයෝග ප්‍රධාන තැනක් ගනී. පැඟිරි, සේර වැනි ශාක හුමාල ආසවනයෙන් ලැබෙන වාෂ්පශීලී තෙල්වල 90%කටත් අධික ව ඇත්තේ ජෙරනියොල්, සිට්රනෙලෝල් වැනි වාණිජමය වටිනාකමක් ඇති ටර්පීන වේ.
රෝස, ජෙරේනියම් වැනි මල්වලින්න් ද ගම්මිරිස්, දුරු වර්ග සහ කරපිංචා වැනි කුළුබඩු සංයෝගවලින් ද විහිදෙන සිත් ඇද පන්නා සුවඳ රඳා ඇත්තේ ටර්පීන රසායන සංයෝග මත ය.
ටර්පීන සංයෝග සුවඳ විලවුන් කර්මාන්තයේ දී සහ ආහාර රසකාරක නිපදවීමේ දී ප්‍රයෝජනයට ගැනේ.
(කර්තෘ: උපාලි එම්. සේනානායක)
(සංස්කරණය: 2019)
