ටර්බෙල්ලරියා

(Turbellaria). ප්ලටිහෙල්මින්තේස් (බ.) වංශයට අයත් පැතැලි පණු වර්ගයකි. මේ වර්ගයට අයත් වනුයේ ප්‍රධාන වශයෙන් නිදැල්ලේ සිටින ප්ලටිහෙල්මින්තේස් සත්ත්වයෝ ය. ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයන් සාර්වභෞමික වුව ද බහුල ව දක්නට ලැබෙන්නේ නිවර්තන හා උපනිවර්තන පෙදෙස්වල ය. උන් මිරිදියෙහිත් කරදියෙහිත් ගොඩබිම තෙතමන පරිසරවලත් එක සේ සුලභ ය. ගීරට්‍රික්ස් හර්මෆඩයිටස් (Gyratrix hermaphroditus) වැනි විශේෂ මිරිදියෙහි පමණක් නොව කරදියෙහි ද ජීවත් වේ.

ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයෝ එකිනෙකට හාත්පසින් ම වෙනස් පරිසර රාශියක ම දක්නට ලැබේ. වෙරළෙහි වැලිවල ද ගල්පර මත හෝ අතරෙහි ද එහි වැඩෙන ශාක අතර ද සැඟවී එහි වෙසෙන සත්ත්වයන් සමග ජීවත් වෙන විවිධ විශේෂ ඇත. දියඹ ද මුහුදු වෙරළ අසල ද සමහරෙක් දක්නට ලැබේ. ප්ලවාංගී (planktonic) ප්ලටිහෙල්මින්තේස් ජීවීන් සිටින්නේ ස්වල්ප දෙනෙකි. කොන්වොලූට හෙන්සෙනී (Convoluta henseni) විශේෂය නිදසුනකි. ශාකවල තෙතමන ස්ථානවල හා කාන්තාරවල ඇති දිය කඩිතිවල පවා ඔවුහු දක්නට ලැබෙති. තව ද අධික උෂ්ණත්වය හෝ අධික ශීතල ඉසිලිය හැකි විශේෂ ද ඇත. මෙසේ, ක්‍රෙනොබියා ඇල්පිනා (Creneobia alpina) සෙ. 400 සිට සෙ. 500 දක්වා වූ සීතල ඇල්පයින් ඇළවල වාසය කරන අතර මැක්‍රොසටෝමුම් තෙර්මාලේ (Macrostomum thermale) උෂ්ණත්වය සෙ. 400 සිට සෙ. 470 පමණ වූ උණු දිය උල්පත්වල දක්නට ලැබේ. උණුදිය උල්පත්වාසියකු වන මැ. ලිනෙයාරේ (M. lineare) විශේෂයට සෙ. 30 ශීතලක් ඉසිලිය හැකි ය.

මීට අමතර ව සහභෝජීන් (commensals) හා සහජීවීන් (symbionts) සේ සංගත ව (associated) සිටින විශේෂ ද ඇත. මෙවැනි සංගත විශේෂ, අන් සත්ත්වයන් සමග පමණක් නොව කොන්වොලුටා රෝස්කොෆෙන්සිස් (Convoluta roscoffensis) වැනි විශේෂ - ඇල්ගේ සෛල සමග ද සහජීවීන් සේ ජීවත් වේ. මෙසේ සංගත ව ජීවත් වීමේ දී සෑම විට ම විශිෂ්ට කුලයකට හෝ ගණයකට හෝ විශේෂයකට අයත් සත්ත්වයන් සමග පමණක් එක්වීම එම සතුන්ගේ සිරිතකි. නිදසුනක් වශයෙන් ෆෙකම්පියා (Fecampia) පරපෝෂිත ජීවිතයක් ගත කරන ටර්බෙල්ලරියා විශේෂයකි. ඌ පොකිරිස්සාගේ අභ්‍යන්තර පරපෝෂිතයෙකි.

ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයන්ගේ පෙනුම එතරම් දීප්තිමත් නොවේ. උන් අතර සාමාන්‍යයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ අළු, දුඹුරු, කළු වැනි පාට ය. සමෙහි වයිරම් හා තිත් විසිරී තිබිය හැකි ය. කොන්වොලුටා ගණයට අයත් විශේෂ නිර්වර්ණ ය. එහෙත් ඇල්ගේ වර්ග ශරීරගත වීමෙන් පෙනුම ක්‍රමයෙන් කොළ හෝ දුඹුරු පාට වේ.

ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයන් කුඩා ය; අණ්වීක්ෂී ය. ප්ලනාරියා (Planaria) දිගින් මිමී. 3 සිට මිමී. 15ක් පමණ වේ. උන්ගේ ශරීර පැතලි ය; තුනී ය; පක්ෂ්ම සහිත ය; ද්විපාර්ශ්වික සමමිතික (bilaterally symmetrical) පෙනුමක් ඇති අතර ඇතැම් කරදියවාසීන් තුනී පීත්ත පටි වැනි ය. ගොඩබිමවාසීන් සමහරකුගේ ශරීර ගණකම් පටි වැනි ය. නැතහොත් රැබ්ඩොසීලා (Rhabdocoela) විශේෂ සමහරකුගේ මෙන් සිලින්ඩරාකාර ය.

ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයන්ට නියම ‘හිසක්’ නැත. එහෙත් ශරීරයෙහි පූර්ව හා අපර පෙදෙස් වෙන් කොට හඳුනාගත හැකි ය. ප්ලනාරියා සතාගේ මෙන් පූර්ව අග්‍රය ත්‍රිකෝණාකාර විය හැකි ය. ගොඩබිමවාසියකු වන බයිපලියුම් (Bipalium) සතාට ඇත්තේ පොරවක හැඩය ගන්නා පූර්ව අග්‍රයකි.

ටර්බෙල්ලරියා සතුන්ගේ ජීරණ පද්ධතිය මුඛය, ග්‍රසනිකාව හා ආන්ත්‍රිකය යන ත්‍රිවිධ අංගවලින් සමන්විත වන නමුදු ගුදය එහි කොටසක් නොවේ. මෙබැවින් ජීරණය නොවූ ආහාර කැබලි පිටතට පහ විය යුත්තේ මුඛය මගිනි. මුඛය පිහිටා ඇත්තේ උදරීය තලයෙහි පූර්ව කොටසෙහි ය. ඉතාමත් සරල ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයන්ගේ ආන්ත්‍රිකය වූ කලි අන්තශ්චර්මීය කෝෂයකි. සංකීර්ණ සත්ත්වයන්ට ඇත්තේ අන්ධාශයන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ඇති සංකීර්ණ ආන්ත්‍රිකයකි. එහෙත් අසීලා (Acoela) ගෝත්‍රයට අයත් සත්ත්වයන් අතර ජීරණ පද්ධතියෙන් ඉතිරි ව ඇත්තේ මුඛය පමණි. උන්ගේ ආහාර සම්ප්‍රේෂණය මුඛයෙහි සිට මෘදු ස්තර (Parenchyma) පටක තුළට සිදු වේ.

මෙම සත්ත්වයෝ මාංශභක්ෂකයෝ වෙත්. උන්ගේ ජීරණය, බහිස්සෛලීය (extracellularly) ලෙස සතාගේ ශරීරයෙන් පිටත ආරම්භ විය හැකි ය. මෙවිට ජීර්ණය සිදුවන්නේ ග්‍රසනිකාවේ ක්‍රියාකාරිත්වය හේතු කොටගෙන ය. මෙසේ ප්‍රමාණයෙන් විශාල සත්ත්වයන් මත යැපෙන විශේෂවල ග්‍රසනිකා විශාල ය; පේශිමය ය. එය ශරීරයෙන් බිහිතලීකෘත (everted) කළ හැකි ය. උන්ගේ සංවේදී ඉන්ද්‍රිය ඇස් හා තුලාකෝෂ්ඨ (Statocyst) වේ. වායු හුවමාරුව සිදුවන්නේ සම මගිනි. එබැවින් සම සෑම විට ම පවතින්නේ තෙතමන තත්ත්වයක ය. උන්ගේ බහිස්ස්‍රාවී අවයව ප්‍රාග්වෘක්කිකා (Protonephridia) වේ. සිළු සෛල (flame cells) (ප්ලටිහෙල්මින්තේස් බ.) සහිත එම ඉන්ද්‍රිය ප්‍රධාන නාල එකකින් හෝ දෙකකින් හෝ පිටතට විවෘත වේ. නාලිකා සැකසී තිබෙන ආකාරය ද බාහිර විවර සංඛ්‍යාව ද ඒවා පිහිටා ඇති ස්ථාන ද බොහෝ සෙයින් විවිධ ය.

ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයින්, ස්වල්ප දෙනකු හැරෙන්නට අන් සියලු දෙනා ම ද්විලිංගික ය. උන්ගේ පුරුෂ ලිංගික අවයව සමන්විත වනුයේ වෘෂණ යුගලයකින් හා ඒවාට සම්බන්ධ ප්‍රණාල දෙකකිනි. ප්‍රජනන ආලින්දයෙන් (Genital atrium) පිටතට විවෘත කළ හැකි ශිෂ්ණයෙන් ප්‍රණාල දෙක කෙළවර වේ. ස්ත්‍රී ලිංග අවයවය, ඉතා ළඟින් සම්බන්ධ වන කොටස් දෙකකින් සමන්විත ය. එනම් ජර්මේරියම් ඩිම්බකාරකය (germarium) නමැති ඩිම්බ නිපදවන කොටස හා විටලේරියම් (veterllarium) හෙවත් බීජාන්තකාරකය නමැති බීජාන්ත නිපදවන කොටස ය. ඇතැම් විශේෂවල එම කොටස් දෙක බීජාන්ත ග්‍රන්ථි හා ඩිම්බකෝෂ යන අංශ දෙකට සම්පූර්ණයෙන් ම වෙන් වී තිබේ. ස්ත්‍රී ලිංග අවයවය හා සම්බන්ධ තනි ප්‍රණාලය හෝ ප්‍රණාල දෙක විවෘත වනුයේ පොදු ප්‍රජනන ආලින්දයට ය.

ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයන් ද්විලිංගික වන නමුදු ඔවුන් තුළ සිදුවන්නේ පරසංසේචනයයි. බිත්තර බිහිවන්නේ තනි තනි ව හෝ ගොනු හෝ වශයෙනි. ජීවන චක්‍රය කීටයකු ඇති වීමෙන් හෝ සුහුඹුලකු කෙළින් ම විකාසනය වීමෙන් හෝ සම්පූර්ණ විය හැකි ය.

ටර්බෙල්ලරියා සත්ත්වයන් අතර පුනර්වර්ධන බලය ඉතා දියුණු තත්ත්වයක පවතින බැවින්, ප්ලනාරියා වැනි විශේෂ පුනර්වර්ධන පර්යේෂණ සඳහා යොදාගනු ලැබේ.

ටර්බෙල්ලරියා වර්ග අසීලා (Acoela), රැබ්ඩොසීලා (Rhabdocoela), අල්ලොයියොසීලා (Alloiocela), ට්‍රික්ලඩ්ඩා (Tricladida) හා පොලික්ලඩ්ඩා (Polycladida) යනුවෙන් ප්‍රධාන ගෝත්‍ර පහකට බෙදා තිබේ.

(කර්තෘ: මංගලා වීරසිංහ)

(සංස්කරණය: 2019)