ටාට්-2
(Tat). රුසියාවේ, අසර්බයිජානයේ හා ඊශ්‍රායෙල් රාජ්‍යයේ ඉස්ලාම් භක්තික ටාට්වරුන් හා කඳුකර යුදෙව්වන් විසින් ව්‍යවහාරිත, ඉන්දු යුරෝපීය භාෂා පවුලේ ඉරාන කාණ්ඩයේ (Iranian group) බටහිර උපකාණ්ඩයට (western subgroup) අයත් උපභාෂා පෙළ හැඳින්වීම පිණිස භාවිත පොදු නාමයයි. ඇතැම් වාග් විද්‍යාඥයෝ මෙකී උපභාෂා වෙන ම භාෂා ලෙස ගැනීමට පෙලඹී සිටිති. මෙය රුසියාවේ දගෙස්ථාන් ප්‍රදේශයේ එක් නිල භාෂාවකි. ඉස්ලාම් ටාට් භාෂාව අභාවයට යන භාෂාවක් සේ සැලකෙන අතර අසර්බයිජානයේ ඒ වෙනුවට අසර්බයිජාන භාෂාව ආදේශ වෙමින් පවතී. යුනෙස්කෝ සංවිධානය විසින් ප්‍රකාශිත ‘ලෝකයේ තර්ජිත භාෂා සිතියම් පොතට’ අනුව, “අභාවයට යෑමේ බරපතළ තර්ජනයට ලක් වූ භාෂාවක්” ලෙස ගෙනහැර දක්වා තිබේ.
ඉස්ලාම් ටාට් භාෂාව නිරිත දිග ඉරාන උපභාෂා කාණ්ඩයට අයත් වේ. අසර්බයිජානයේ හා රුසියාවේ (දකුණු දගෙස්ථානය) ව්‍යාප්ත ය. රුසියාවේ මෙය වහරන පිරිස 3,000කට (2002 ජන හා සංඛ්‍යාලේඛන දත්ත අනුව) ආසන්න ය. අසර්බයිජානයේ ටාට් වහරන්නන්ගේ සංඛ්‍යාව නිල වශයෙන් දක්වා නැත. පර්සියානු හෙවත් පාර්සි නමින් ද පාර්සි ටාට් නමින් ද වහරන ප්‍රදේශය අනුව විවිධ නම්වලින් ද හැඳින්වේ. ලහීජ් ග්‍රාමයේ ටාට් බස ලහීජි හෝ ලහීජා නමින් හැඳින්වෙනු උදාහරණයි. අසර්බයිජානයේ අප්ශෙරෝන්, කූබා, දිවීචි, හිසීන්, සියසාන්, ඉස්මයිලින්, ශෙමාහි යන ප්‍රදේශයන්හි ව්‍යාප්ත ව පවතී. සමහර වාග් විද්‍යාඥයෝ ටාට් පර්සියානු භාෂාවේ උපභාෂාවක් ලෙස සලකති. උච්චාරණයේ, වාංමාලාවේ, ව්‍යාකරණයේ ඇති සාම්‍යතා, ඉපැරණි මධ්‍ය පර්සියානු පද ප්‍රයෝග සුරක්ෂිත වීම යනාදී සාධක ඒ මතයට තුඩු දෙයි. ඓතිහාසික වශයෙන් ටාට් භාෂාව ට්‍රාන්ස්කොකේසියාවට සංක්‍රමණය වූවන්ගේ මධ්‍ය පර්සියානු වාග් ව්‍යවහාරයෙන් පැන නඟී. පසු කලෙක එය සම්භාව්‍ය පාර්සි භාෂාවේ දැවැන්ත බලපෑමට නතුවිය. ටාට් බසෙහි හෝඩිය ව තිබුණේ ද පාර්සි ය. ඔවුන්ගේ ලේඛන භාෂාව ලෙස භාවිත වූයේ ද පාර්සි ය. අප්ශෙරෝන් අර්ධද්වීපයේ ටාට් භාෂාව දැනටත් හැඳින්වෙනුයේ පාර්සි (parsi) යනුවෙනි. ට්‍රාන්ස්කොකේසියාවේ මධ්‍යකාලීන පර්සියානු සාහිත්‍ය නිර්මාණයන්හි ටාට් භාෂාවට අනන්‍ය විශේෂතා කිහිපයක් මතු වනු දිස්වේ. හගානි ෂිර්වානි පර්සියානු කවියාගේ රචනා උදාහරණයි. එනයින් නූතන ටාට් භාෂාවේ මූල භාෂාව 11-12 සියවස්හි දී ට්‍රාන්ස්කොකේසියාවේ බිහිවන බව පෙනේ. මෙහි, තුර්කි හා අරාබි භාෂාවන්ගෙන් තත්සම හා ඍණීකෘත වදන් හා යෙදුම් රාශියෙකි. රුසියානු බසේ බලපෑම එල්ල වන්නේ 1917 ඔක්තෝබර් විප්ලවයට පසු සමයේ දී ය. කඳුකර භාෂාවන්ගෙන් ලත් ආභාසය පර්යේෂණයට බඳුන් කර නැත. අසර්බයිජානයේ නිල භාෂාවක් නොවන මෙය පාසල්හි ද උගන්වන්නේ නැත. එරටෙහි අසර්බයිජානකරණිත ලතින් හෝඩිය මෙබසෙහි ද හෝඩිය ලෙස භාවිත වේ. නූතනයෙහි භාෂණ ව්‍යවහාරය අනුව කොටස් රාශියකට බෙදී ඇත. ගම් තුන හතරකට අනන්‍ය වූ භාෂණ ව්‍යවහාර ඇත. සුන්නි හා ශියා ඇදහිලි අනුව මේ භේදය තදින් මතුවී පෙනේ.
ටාට්වරුන්ට අමතර ව ටාට් බස වහරන ට්‍රාන්ස්කොකේසියාවේ වෙසෙන ඉරානීය නොවන ජන පිරිස් ද වෙති. ඒ, ටාට් බස වහරන අර්මේනියානුවෝ හා කඳුකර යුදෙව්වෝ ය. ජේසුස් වහන්සේ දේවමනුෂ්‍යයකු ලෙස සලකා ඒකීය ස්වාභාවිකත්වයක් ගැන දේශනා කරන මියාෆිසිට්වාදී (Miaphysitism) නිකායික ඉරාන ජන පිරිස් සැස්සේනියානු යුගයේ දී සංක්‍රමණය වී සිය වසරක කෙටි කලක දී භාෂාවේ සිට මානවවංශ විද්‍යාත්මක මට්ටම දක්වා අර්මේනියානුකරණය වීමෙන් අර්මේනියානු ටාට් බස සම්භව වී තිබේ යැයි මතයෙකි. මේ පිළිබඳ වඩා ප්‍රචලිත අදහස වන්නේ යට කී නිකායිකයින් මුස්ලිම් බහුතරයෙන් එල්ල වූ සංස්කෘතික පීඩනය නිසා 15 සියවසේ සිට ක්‍රමයෙන් ටාට් බසට මාරු වූ බවකි.
යිඩිෂ් (Yiddish), ලැඩිනෝ (Ladino/Judeo-Spanish), කිව්රුලි (Kivruli/Gruzinic/Judaeo-Georgian) වැනි භාෂා මෙන් ම ඣූරි හෙවත් ඣුහුරි නමින් හැඳින්වෙන කඳුකර යුදෙව් ටාට් උපභාෂාව සම්භව වූයේ ද ඇරමයික් (Aramaic) හා හීබෲ (Hebrew) භාෂාවන්ගෙන් බහුල ව තත්සම හා ඍණීකෘත කර ගැන්මෙනි. උතුරු අසර්බයිජානයේ කූබා නගරයේත් රුසියාවේ දකුණු දගෙස්ථානයේ දෙර්බෙන්ත් නගරයේත් නාල්චික්, මොස්කව් හා වෙනත් නගරයන්හිත් මේ බස භාවිත ය. මේ බස වහරන්නෝ සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් ඊශ්‍රායෙල් රාජ්‍යයේත් ඇ.එ.ජ., කැනඩාව, ජර්මනිය ඇතුළු රටවලත් වෙසෙති. 1929 දක්වා යුදෙව් හෝඩිය භාවිත කළ ඔවුහු, ඉක්බිති ලතින් හෝඩිය ද 1938 සිට සිරිල්ලික් හෝඩිය ද ලේඛනය අරබයා භාවිතයට ගනිති. 1994 දී සම්මත කර ගැනුණු දගෙස්ථාන ජනරජ ව්‍යවස්ථාවෙන් ශාස්ත්‍රීය හා සාහිත්‍ය භාෂාවක් ලෙස පිළිගැනී තිබෙන ටාට් භාෂාව පාසල්හි පහළ හා මධ්‍යම ප්‍රමාණයේ පන්තිවල ඉගැන්වේ. පෙළ පොත් හා සාහිත්‍ය කෘති සීමාසහිත ව මුත් ටාට් බසින් පළවන අතර ‘වතාන්’ නමින් පුවත්පතක් ද ප්‍රකාශයට පත් කෙරේ. එහෙත් යුදෙව්වන් ඊශ්‍රායෙල් රාජ්‍යයට සංක්‍රමණය වීමත් වෙනත් භාෂාවන් වැළඳ ගැනීමත් නිසා (දගෙස්ථානයේ රුසියානු භාෂාව, අසර්බයිජානයේ අසර්බයිජාන හා රුසියානු භාෂා, ඊශ්‍රායෙල් රාජ්‍යයේ හීබෲ හා රුසියානු භාෂා) ටාට් වහරන්නන්ගේ සංඛ්‍යාව පහළ යෑමේ ප්‍රවණතාවක් දක්නට ලැබේ.
(කර්තෘ: රන්ජන දේවමිත්‍ර සේනාසිංහ)
(සංස්කරණය: 2019)
