තර්මොපීලි
(Thermopylae). ග‍්‍රීසියේ උතුරු සහ මධ්‍යම පළාත් සම්බන්ධ කරන කි.මී. 6ක් පමණ දිග පටු කපොල්ලකි. මධ්‍යම ග‍්‍රීසියේ නැගෙනහිර වෙරළබඩ පිහිටි ඊජියන් මුහුදේ මාලියාකොස් (Maliakós) බොක්කේ දකුණු වෙරළට යාව පිහිටි කලිධ්‍රෝමන් (Kallídhromon) කඳු පන්තියේ තීව‍්‍ර බෑවුමින් සැදුණු මෙය ඇතන්ස් (බ.) නුවරට කි.මී. 136ක් වයඹ දිගින් පිහිටියේ ය. දුරාතීතයේ මෙකී කඳු බෑවුම මුහුද ආසන්නයේ ම පිහිටියත් වත්මනෙහි රොන් මඩ තැන්පත් වීමෙන් මෙහි පළල සැතපුමකින් පමණ වැඩි වී ඇත. මේ අසල පිහිටි, රෝග නිවාරණ ගුණයෙන් යුතු යැයි සැලකෙන නීල-හරිත පැහැ උණුසුම් ජලය ඇති උල්පත් දෙකක් හේතුවෙන් මේ ස්ථානය මෙනම් ගනී.
ක‍්‍රි.පූ. 480 ග‍්‍රීක-පර්සියානු සහ ක‍්‍රි.පූ. 279 ග‍්‍රීක-කෙල්ට් සංග‍්‍රාම, ක‍්‍රි.පූ. 191 සෙලියුසිඞ් රාජ වංශයේ ඇන්ටියෝකස්-III රජු සහ ඇසිරියස් ග්ලැබ්රියෝගේ අණදීම යටතේ පැමිණි රෝමානුවන් අතර පැවති සටන්, 1815 නැපෝලියන්ගේ සංග‍්‍රාම ආදි යුද ප‍්‍රයාණ කිහිපයක් නිසා මෙම ස්ථානය ඉතිහාසගත ව ඇත. මේ අතරින් දේශප්‍රේමිත්වයත් සංග‍්‍රාමෝපාය කුසලතාවත් සටන්කාමිත්වයත් ජීවිත පරිත්‍යාගයත් පිළිබඳ නිදසුනක් ලෙස ඉතිහාසයෙහිත් සාහිත්‍යයෙහිත් වඩාත් උත්කර්ෂයට නැංවෙනුයේ ක‍්‍රි.පූ. 480 දී සිදු වූ දෙවන පර්සියානු ආක‍්‍රමණය අවස්ථාවේ දී ස්පාටාහි (ග‍්‍රීසිය බ.) ලියෝනිඩස් රජුගේ නායකත්වය යටතේ ඇටිකා (බ.) සහ බියෝෂියාහි (බ.) ආරක්ෂාව තහවුරු කරමින් පර්සියානු සෙරෙක්සි රජුගේ හමුදාවට ඉදිරියට යෑමට නොදී දින තුනක් නවතාගෙන සිටිනු වස් මෙහෙයැවූ සටනයි. ඒ අතර ඊබොවොයා (Euboea) දිවයිනේ ආසෙමීසියම් (Artemisium) තුඩුව අසල පර්සියානු යුද නෞකා 1407ක් සමඟ, නෞකා 271කින් පමණක් සමන්විත වූ ග‍්‍රීක නාවික හමුදාව ද තෙදිනක සංග‍්‍රාමයක නිරත විය. ආරක්ෂාව තර කළ බළකොටුත් සංග‍්‍රාමෝපායික ව වාසි සහගත ස්ථානයක් සටනට මුහුණ දීම සඳහා තෝරා ගැනීමත් ලියෝනිඩස් රජුගේ ශූර සටන් මෙහෙයැවීමත් ග‍්‍රීක හමුදාවේ මනා යුද පුහුණුවත් විනයගරුකත්වයත් නිසා අතිවිශාල පර්සියානු හමුදාවට එරෙහිව සාර්ථක ව මුහුණදීමට පන්දහසකට මඳක් වැඩි ග‍්‍රීක හමුදාව සමත් වූහ. මුදලට ගිජු වූ එෆියල්ටීස් (Ephialtes) නමැති ග‍්‍රීක පාවාදෙන්නා විසින් 'නොමියෙන සෙබලූන්' යැයි හැඳින්වුණු දොළොස් දහසක පර්සියානු හමුදා සේනාංකයක් කඳුකර පෙත්මඟක් ඔස්සේ ග‍්‍රීක ආරක්ෂක වලල්ල ම`ග හැර රාත‍්‍රි කාලයේ රට තුළට පිවිසවනු ලැබිණ.
එම‍ඟෙහි ආරක්ෂාවෙහි නියැලී සිටි ෆෝසිස් (Phocis) පළාතේ හමුදාවෝ සතුරා වළකාලීමට අපොහොසත් වූහ. පර්සියානු හමුදා සිව්දිගින් වටකර තම හමුදාවනට පහර දෙනු ඇති බවත් මරණය නියත බවත් උදෑසන වන විට ලියෝනිඩස් රජුට පැහැදිලි විය. එවිට ඔහුගේ උපායමාර්ගය වූයේ සිය හමුදාව බේරා ගැනීමයි. එනයින් සිය සෙබළ මුළුව රට ඇතුළට පසුබැසීමට සලස්වා, ස්පාටා සෙබලුන් 300ක් ද ඔවුන්ගේ ප‍්‍රවේණිදාසයින් ද බියෝෂියා සෙබලු 1100ක් ද පමණක් සහිත ව පර්සියානුවන් සමඟ සටනට බට ලියෝනිඩස් රජු ඇතුළු සමස්ත සේනාව ම ජීවිතක්ෂයට පත්වූහ. මෙම සටන පිළිබඳ සම්පූර්ණ විස්තර කථනයක් හිරඩෝටස්ගේ (බ.) 'ඉතිහාස' කෘතියෙහි පැනේ. පර්සියානුවන්ගෙන් නිදහස් වූ පසු ලියෝනිඩස් රජු මියගිය ස්ථානයේ සෙල්මුවා සිංහ රුවක් නංවා, 'මගිය, දන්වා සිටිනු මැන ලැසිඩේමනයේ අප පුරවැසියන්හට, ඔවුන් දුන් ඔවදන් සුරකිමින් ඇටකටු ව මෙහි අප වැළලී සිටින වග' නමැති සියොස්හි සයිමොනයිඩ්ස් (Simonides of Ceos) ග‍්‍රීක කිවිඳුන්ගේ වදන් කොටා තිබේ.
කර්තෘ: රන්ජන දේවමිත‍්‍ර සේනාසිංහ
(සංස්කරණය නොකරන ලද-2022)
