දශමහාදෝෂ (කාව්‍යශාස්ත්‍රය)
කාව්‍යකරණයේ දී කාව්‍ය බන්ධනයක නොතිබිය යුතු ලක්ෂණ වශයෙන් කාව්‍ය විචාරකයන් විසින් දක්වන ලද දුර්වලතා දහයක් මෙනමින් හැඳින්වේ. විශ්වනාථ සඳහන් කරන පරිදි වාක්‍යාත්මක රසයෙහි සැහැල්ලු බව සිදු කරන්නේ දෝෂයි (රසාපකර්ෂකා: දොෂා:) වාමනයන්ගේ අදහස ප්‍රසාදාදී ගුණයන්ට විරුද්ධ වූයේ දෝෂ වශයෙනි (ගුණවිපර්යයාත්මානො දෝෂ:). කිසියම් කාව්‍යයක අලංකාර බහුල ව යොදා තිබුණ ද දෝෂ සහික වූ විට එම අලංකාරයන්ගේ ශෝභාව නැති ව යයි. දණ්ඩි නම් භාරතීය කවියා (ක්‍රි.ව. 6-7 සියවස) විසින් රචිත කාව්‍යාදර්ශ නමැති සංස්කෘත අලංකාර ග්‍රන්ථයට අනුව කාව්‍යකරණයේ දී දක්නට ලැබෙන දෝෂ දහයකි.
‘අපාර්ථ ව්‍යර්ථමෙකාර්ථං - සසංශයමපක්‍රමම්,
ශබ්දහීනං යතිභ්‍රෂ්ටං - භින්නවෘත්තං විසන්ධිකම්.
දෙශ - කාල - කලා - ලොක - න්‍යායාගමවිරොධි ච,
ඉතිදොෂා දශෛවෙතෙ - වර්ජ්‍යා: කාව්‍යෙෂු සූරිභි:.
(කාව්‍යාදර්ශ 125 - 126 ශ්ලොක) එම දෝෂ දහය මෙසේයි:
1. අපාර්ථ
2. ව්‍යර්ථ
3. ඒකාර්ථ
4. සසංශ
5. අපක්‍රම
6. ශබ්දහීන
7. යතිභ්‍රස්ට
8. භින්නවෘත්ත
9. විසන්ධි
10. දේශාදි
පූර්වාපර සම්බන්ධයක් නොමැති ව රචිත වාක්‍යයක් වේ නම් එය අපාර්ත නමි, ව්‍යර්ථ යනු කිසියම් වාක්‍යයක මුලින් කියන ලද දෙය පසුව කියන ලද්ද හා සම්බන්ධ නොවන ස්වභාවයයි. එක ම අර්ථය හෝ එකම අර්ථ සහිත ශබ්ද නැවත නැවතත් යෙදීම ඒකාර්ථ නම් වේ. යම් වාකයයක ප්‍රකාශිත අර්ථයකින් වෙනත් අර්ථයක් ද ගම්‍යවීම සසංශයි. අපක්‍රම යනු යමක් කියන්නට පටන් ගෙන මුලින් යෙදූ ක්‍රමයට වෙනස් ව පසුව යෙදීමයි. අක්‍රම, භින්නක්‍රම යන නම්වලින් ද මෙය හැඳින්වේ.
ශබ්දහීන යනු ව්‍යාකරණානුකූල නොවන ශබ්ද භාවිතා කිරීමයි. පද්‍ය රචනයේ දී විද්වතුන් විසින් නිර්දේශිත පරිදි නිසි තැන යතිය නොයෙදීම යතිභ්‍රෂ්ට නමි. මෙය ශ්‍රවණමාධර්යයට බාධාවකි. භින්නවෘත්ත (හතවෘත්ත යනු පද්‍යකරණයේ දී ඒ ඡන්දසට නියමිත වර්ණ, මාත්‍රා සංඛ්‍යා නිසි ලෙස නොයෙදීමත්, ගුරු - ලඝු භේදය වරදවා යෙදීමත් ය. කාව්‍ය රචනයේ දී සන්ධි කළ යුතු තැන්වල දී සන්ධි නොකර සිටීම විසන්ධික නමි. එහෙත් ඇතැම් තැනෙක සන්ධිවීමට හැකියාව පැවැතිය ද සන්ධි නොකළ යුතු යැයි විද්වතුන් විසින් සම්මත කරන ලද තැනක සන්ධි නොකර සිටීමෙන් මෙම දෝෂය සිදු නොවේ. දේශාදි විරෝධ යනු දේශ - කාල - කලා - ලොක - න්‍යාය - ආගම යනාදියට විරුද්ධ ව කාව්‍ය රචනයයි. මෙම දේශාදී අංග හයෙන් එකකට හෝ කීපයකට විරුද්ධ ව යමින් කිසියම් කාව්‍යයක් රචනා වුවහොත් දසවැනි වූ ‘දේශාදි විරුද්ධ’ දෝෂය සිදු වේ.
කාව්‍යදර්ශය ඇසුරින් රචිත සියබස්ලකර නම් සිංහල අලංකාර ග්‍රන්ථයෙහි ද කාව්‍යදෝෂ පිළිබඳ ව සඳහන් වේ. එහෙත් එහි සඳහන් වන්නේ කාව්‍යදෝඹ නවයක් පමණි.
නොසබඳ විරුදත් - එකත් සැකි නොපිළිවෙල,
නොසුසද සිඳුම්හුන - බුන්සඳ දෙසෑ විරුදු ද.
කිවින් මෙ නවදොස් - කිවිකම පියන්නටය යුත්,
නොසබද මෙහි මතු - මත් බල්නට මුතනුන්ට.
(සියබස්ලකර 377 - 378 පද්‍ය)
සංස්කෘත කාව්‍ය ශාස්ත්‍රයෙහි සඳහන් විසන්ධික දෝෂය සිංහලයෙහි දෝෂයක් ලෙස නොසැලකේ. ඊට හේතුව සන්ධි විය හැකි පද සන්ධි කිරීමට හෝ සන්ධි නොකර සිටීමට හෝ සිංහලයෙහි අවකාශ තිබීමයි. සියබස්කලරෙහි එන දෝෂ නවය මෙසේයි.
1. නොසබඳ (අසම්බන්ධ)
2. විරුදත් (විරුද්ධාර්ථ)
3. එකත් (ඒකාර්ථ)
4. සැකි (සඞකා)
5. නොපිළිවෙල (අපක්‍රම)
6. නොසුසද (අපශබ්ද)
7. සිඳුම්හුන (යතිභ්‍රෂ්ට)
8. බුන්සඳ (භින්නඡන්දස්)
9. දෙසැ විරුදු (දේශාදි විරුද්ධ)
කිසියම් කාව්‍ය ග්‍රන්ථයක් විද්වතුන්ගේ සම්භාවනාවට පාත්‍ර වන්නේ මෙබඳු දෝෂවලින් විනිර්මුක්ත ව එය රචනා කිරීමෙනි. එබැවින් ලොව බිහි වූ ශ්‍රේෂ්ඨ කාව්‍යකෘති මෙවැනි කාව්‍ය දෝෂවලින් තොර වූ හෝ ඒවා හැකිතාක් අවම වූ හෝ කෘති වශයෙන් සැලකේ. සාර්ථක කාව්‍ය නිර්මාණයක් බිහිකිරීමෙහිලා කාව්‍යකරණයෙහි නියැලි කාව්‍යකරුවන් මෙම කාව්‍යදෝෂ පිළිබඳ ව දැනුවත් ව සිටීම බෙහෙවින් වැදගත් වේ.
(කර්තෘ: උස්ගොඩ ධම්මගරු හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
