දසකථා (වස්තු)
දසකථා (වස්තු)
බුදුරදුන් විසින් නොයෙක් තැන්හි ලද කෙලෙස් නැසීම පිණිස පවත්නා (අභිස ලෙලඛිකා) ශමට් විදර්‍ශනාවන්ට උපකාර වූ (මෙතොවිවරණසප්පායා) ඒකාන්තයෙන් නිර්වේදය පිණිස (ඒකාන්තනිබ්බේදාය) විරාගය පිණිස නිරෝධය පිණිස උපශාමයා පිණිස අභිඥාව පිණිස මාර්‍ගාවබෝධය පිණිස නිවන පිණිස කථා දසයෙකි. එනම්, 1.අප්පිච්ඡ කථා, 2. සන්තුට්ඨි කථා, 3. පව්වෙක කථා, 4. අසංසග්ග කථා, 5. විරියාරම්භ කථා, 6. සීල කථා, සමාධි කථා, 8. පඤ්ඤා කථා, 9. විමුක්ති කථා, 10. විමුක්ති ඥාණදස්සන කථා යන මොහුයි.
එහි තෘෂ්ණා රහිත බව අප්පිච්ඡා නමි. අප්පිච්ඡ යන තන්හි ව්‍යඤජනය සාවශේෂ යැ, ආත්මය නිරවශේෂයි. එහෙයින් අල්ප වුචඡවකුදු නැති යන අරුත වෙයි. සිවුපසයෙහි අල්පෙච්ඡ බව ය, ධුතාංග සමාදානය සඟවනු කැමැත්ත ය, අධිගමයා සඟවනු කැමැත්ත යයි අල්පේච්ඡ බව ය, සතර ආකාරයි.
1. යම් මහණෙක් තෙමේත් අල්පේච්ඡව අන් මහණුනට ද සම්ච්ඡාදියෙන් දුරුව අල්පේච්ඡව වූ යයි කරන කථාව අප්පිච්ඡ කථා නම් වේ.
2. චීවරාදි සිවුපසයෙහි යථාලාභ, යථාබල, යථාසාරුප්ප වශයෙන් දොලොස් අයුරෙකින් තෙමේත් සතුටුව අන්‍යයනට ද සන්තෝෂයෙහි ගුණ ප්‍රකාශ කිරීම සන්තුට්ඨ කථායි.
3. කාය විවෙක, චිත්ත විවෙක, උපධි විවෙකයි විවෙකය ත්‍රිවිධ වෙයි. එකලාව විසීම කාය විවෙක නම අවසමවත් චිත්ත විවෙකයැ, නිවන උපධි විවෙකයි. තෙමේත් ත්‍රිවිධ විවෙකයෙන් යුක්තව අන්‍යයනුදු එහි සමාදන් කරවනු විවෙක කථායි.
4. ශ්‍රමණ සංසර්‍ග දර්‍ශන - සමුල්ලාප - සමොගග - කායසංසර්‍ග පස්වැදෑරුම් වූ සංසර්‍ගයෙන් තෙමේත් වෙන්ව අන්‍යයනුදු අසංසර්‍ගයෙහි පිහිටුවාලීම අසංසග්ග කථායි.
5. දැඩිව ගන්නා ලද කායික චෛතසික විර්‍ය්‍ය ඇතිව අන්‍යයනුදු වීය්‍යාරම්භයෙහි යොදවාලීම පිණිස කරන කථාව වීරියාරම්භ කථා නම් වෙයි.
6. චතුපාතිසුද්ධි සීලය සීල නමි. තෙමේත් සීලයෙහි පිහිටා අන්‍යයනුදු එහි සමාදන් කරවීම සීල කථායි.
7. විදර්‍ශනාාදික වූ අෂ්ටසමාපත්තිය මෙහි සමාධි නමි. ඒ පිළිබඳ කථාව සමාධි කථායි.
8. ලෞකික ලොකොත්තර ප්‍රඥාව හෙවත් කම්මස්සකත - ධ්‍යාන - විදර්‍ශනා මාර්ගඵල යන පස්වැදෑරුම් ප්‍රඥාව පිළිබඳ කථාව පඤ්ඤා කථා නම් වෙයි.
9. ආර්‍ය්‍යඵල විමුක්ති නම් වෙයි එහි ලා කරන කථාව විමුක්ති කථා නමි.
10. එකුන් විසි ප්රත්යවෙක්ෂා ඥානය පිළිබඳ කථාව විමුක්ති ඥානදස්සන කථා නම් වේ.
තව ද මේ දශකථා වස්තුහු අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥා යන ශික්‍ෂාත්‍රයෙහි සංග්‍රහ වෙයි. එහි අල්පේච්ඡකථා, සන්තුට්ඨිකථා, අසංසර්‍ගකථා, ශීලකථා යන සතර කථාවෝ අධිශීල ශික්‍ෂායෙහි සංග්‍රහ කරන ලදහ. ප්‍රව්වෙකකථා, විර්‍ය්‍යරම්භකථා, සමාධිකථා යන තුන අධිචිත්ත අධිචිත්තශික්‍ෂායෙහි ද ප්‍රඤාකථා විමුක්ති කථා විමුක්ති ඥාන දර්‍ශන කථා යන අධිප්‍රඥාශික්‍ෂායෙහි ද සංග්‍රහ කරන ලද්දාහු වෙත්. එහෙයින් දශකථාවස්තුයෙන් පරිපූර්ණ වුවාහු ත්‍රිවිධ ශික්‍ෂාව පුරති. ත්‍රිවිධ ශික්‍ෂාව පිරීමෙන් ශීල, සමාධි, ප්‍රඥා, විමුක්ති ඥානදර්‍ශන යන පස්වැදෑරුම් අශෛක්‍ෂ ධර්‍මස්කන්ධයෝ වෙති. අශෛක්‍ෂ ධර්‍මස්කන්ධ පිරීමෙන් අමාමහනිවන පුරාලන්නේ වේ.
(විස්තර සඳහා ධම්මදායාද අරියපරියෙසන සූත්‍ර හා අංගුත්තර දසක නිපාතය බලන්න.)
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
දස කථා (දස කථා වස්තුව)
දස කථා නම්, 1. අප්පිච්ඡ කථා, 2. සන්තුට්ඨි කථා, 3. පවිවෙක කථා, 4. අසංසග්ග කථා, 5. වීරියාරම්භ කථා, 6. සීල කථා, 7. සමාධි කථා, 8. පඤ්ඤා කථා, 9. විමුක්ති කථා, 10. විමුක්ති ඥාන කථා යි. මේ වනාහි බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් පසස්නා ලද ගුණ දහයකි.
1. අප්පිච්ඡ කථා
අප්පිච්ඡතාව, අල්පේච්ඡකම නම් ඉච්ඡාව ආශාව නැතිවීමයි. තණ්හාව නැති යන අදහසයි. අත්‍රිච්ඡතා, පාපිච්ඡතා, මහිච්ඡතා යන වචනවල අදහස දැනගැන්ම අප්පිච්ඡතාව දැන ගැනීමට හේතු වේ. අත්‍රිච්ඡතා නම් තමාට ලැබෙන ලාභයෙන් තෘප්තියට පත් නොවී අනුන්ට ලැබෙන ලාභ ගැනීමයි. අත්‍රිච්ඡතාව ඇති පුද්ගලයාට අනුන්ගේ බත්පත පවා තමාගේ බත්පතට වඩා ලොකු බව පෙනේ. පාපිච්ඡතා නම් ලාභාදිය වැඩිපුර සලස්වා ගන්නට තමා තුළ නැති ගුණපෑමයි. කුහකව විසීමයි. ඔහුගේ පිළිගැනීමේ ප්‍රමාණයකුදු නැත. මහිච්ඡතා නම් ඇති ගුණ පානා ගමන් ම පිළිගැන්මේ ප්‍රමාණයක් නැතිකමයි. කෙතරම් ලැබුවත් මදි යයි සිතීමයි. ඇති ගුණ සැඟවීම හා පිළිගැනීමේ ප්‍රමාණය දැන්ම අප්පිච්ඡතාවයි. අප්පිච්ඡ කථාවෙන් අදහස් කරන්නේ යම්කිසි භික්‍ෂූන් වහන්සේ තමන් තමන්ගේ ඇති ගුණ සඟවා ගැන්ම ප්‍රකට නොකිරීම පිළිගැන්මේ දී සුළු වශයෙන් පිළිගැනීමයි. මේ අප්පිච්ඡ ගුණය යම් භික්‍ෂූන් වහන්සේ කෙනකු තුළ තිබේ නම් එය ඔහුගේ ගුණවන්තකමකි. එසේ යම් භික්‍ෂුනමක් අප්පිච්ඡතාවේ අගය පිළිබඳව අනුන්ට කියා කර දී අවවාද කරත් නම් උන්වහන්සේ අප්පිච්ඡ කථා ඇත්තෙක් ය. අප්පිච්ඡතාව, පච්චයඅප්පිච්ඡ, ධුතංගඅප්පිච්ච, පරියත්තිඅප්පිච්ඡ, අධිගමඅප්පිච්ඡ යයි සතර වැදෑරුම් වේ. දායකයාගේ තත්වය දැන, දානවස්තුවේ ප්‍රමාණය දැන, තමන්ට පොහොනා තරම දැන, සියුපසය පිළිගැන්ම පච්චයඅප්පිච්ඡතායි. ධුතංගප්පිච්ඡතා නම් තමන් ධුතංග වචන බව අනුන්ට නොකීමයි, නොදැන්වීමයි. පරියත්තිඅප්පිච්ඡතා නම් තමන් හෝ බහුශ්‍රැතකම් අනුන්ට වැරවීරියෙන් නොඇඟවීමයි. අධිගමප්පිච්ඡතා නම් තමන් ලත් ලෝකෝත්තර ගුණ ගැන අනුන්ට නොදැන්වීමයි. මෙසේ අල්පේච්ඡ ගුණ ඇති අය ස්වකීය ගුණ අනුන්ට පළ නොකරති. අනුන් දුන් පමණින් නොපිළිගෙන යැපෙන පමණ දැන ම පිළිගනිති. මේ ගුණය ගැන අනුන්ට වර්‍ණනා කොට ඔවුන් තුළත් ඒ ගුණය පිහිටුවීම සඳහා කරන කථාව අවවාදය අප්පිච්ඡකථා නම් වේ.
2. සන්තුට්ඨි කථා
සන්තුට්ඨි නම් සැහීමයි, සතුටු වීමයි. සන්තුට්ඨිය භික්‍ෂූන් වහන්සේ නමක් ඇති කර ගත යුත්තේ යථාලාභ, යථාබල, යථාසරුප්ප වශයෙනි. සියුපසය පිළිබඳව සන්තුට්ඨිය මෙසේ ඇති නුවුවහොත් භික්‍ෂූන්ගේ ගුණ දියුණුවට බාධා වේ. යථාලාභ සන්තොස නම් තමන්ට හීනව හෝ ප්‍රවීණත්ව හෝ සියුපස ලැබෙන හැටියට සතුටු වීමයි, සෑහිමයි. යථා බලසන්තොස නම් ස්වකීය ලෙඩරෝගාදියට පහසු නොවන සියුපස ලැබේ නම් ඒවා පහසු වන භික්ෂූන්ට දී තමන් උන්වහන්සේලාගෙන් ලැබෙන තමන්ට පහසුවන දෙයින් ම සතුටුවීමයි. යථාසාරුප්ප නම් තමන්ගේ වයසට, ගුණයට, දැනුමට, ප්‍රමාණයට වැඩි තරම් වූ වැඩිහිටි භික්ෂූන්ට ම සුදුසු වූ දෙයක් ලත් විට ඒවා උන්වහන්සේලාට පිළිගන්වා තමන් උන්වහන්සේ දෙන දෙයකින් සතුටුවීමයි. යම් භික්‍ෂූන් වහන්සේ නමක් සන්තුට්ඨිය පිළිබඳ අනිත් භික්ෂූන්ට කියා දී ඔවුනුත් ඒ ගුණයෙහි පිහිටුවන අදහසින් අවවාද කරත් නම් එය සන්තුට්ඨිකථායි.
3. පච්චෙක කථා
1. කාය, 2. චිත්ත, 3. උපධි විවේකය ත්‍රිවිධ වේ. කායපච්චෙක නම් හුදකලාව තනිව ඉරියවු පැවැත්වීමයි, තනිව විසීමයි. එය බණ භාවනාවට ප්‍රයෝජන වන්නකි. රූපාරූප සමාපත්ති අට ලබන්නහුගේ හිතට ලැබෙන විවෙකය විත්තපච්චෙකය වේ. නිවන උපධිපච්චෙක නම් වේ. ස්කන්ධකර්‍මදී උපධින්ගෙන් මිදිය හැක්කේ නිවන් ලැබීමෙනි. යම් භික්‍ෂු කෙනෙක් මේ පච්චෙක තුනෙහි ගුණපණ කියා අනුන් මේ ගුණදහම්හි පිහිටුවන අදහසින් අවවාද කෙරෙත් නම් එය පච්චෙකථාව නමි.
4. අසංසට්ඨකථා
සංසර්‍ගය පස් ආකාරයි. 1. සවන, 2. දස්සන, 3. සමුල්ලාප, 4. සම්භෝග, 5. කාය යනු විසිනි. එනම් ඇසීමෙන් 1. දැකීමෙන්, 2. කථ කිරීමෙන් 3. පරිභෝග කිරීමෙන් 4. කාය සංසර්‍ගයෙන් 5. යම්කිසි භික්‍ෂුවක් ස්ත්‍රියක හෝ කන්‍යාවක හා ඇගැලුම් ඇති කර ගැන්මයි. එය භික්‍ෂු ගුණධර්ම පරිහානියට හේතු වේ. එබැවින් එබඳු සංසර්ගවීම් සම්බන්ධකම් ඇගැලුම්කම් ඇති කර ගත යුතු නැති යනු අසංසග්ග කථාවෙන් ප්‍රකාශ වේ. යම්කිසි භික්‍ෂුවක් කාන්තාවකගේ රූප ශෝභාව අසා මහණකමට කලකිරේ නම් ගිහි වේ නම් එය සවනසංසග්ග නමි. එබඳු කාන්තාවක් දැක එබඳු කලකිරීමකට පත් වේ නම් එය දස්සන සංසග්ග නමි. ඈ හා කථා කිරීමෙන් ඇති වන ඇඟෑලුම්කම සමූල්ලාපසංසග්ග නම් වේ. ඇය සතු රෙදිපිළි ඈ යමක් පරිභෝග කිරීමෙන් ඇති වන ඇගැලුම්කම සමූල්ලාපසංසග්ග නම් වේ. ඇය සතු රෙදිපිළි ඈ යමක් පරිභෝග කිරීමෙන් ඇති වන රාගය සම්භොගසංසග්ග නම් වෙයි. ඇගේ අත්ගැනීම් ආදිය කායසංසග්ග නම් වන්නේ ය. මේ කවර සංසර්‍ගයක් වුව ද පැවිද්දකුට හානිකර ය. මෙබඳු අනිසි සංසර්‍ග සම්බන්ධකම් නැත්තේ අසංසට්ඨ නම් වෙයි. ගුණවත් භික්‍ෂූන් වහන්සේ නමක් මෙබඳු හානිකර සංසර්‍ගකමින් මිදි අසංසර්‍ගය පිළිබඳ අවවාද දෙත් නම් එය අසංසග්ග නම් වෙයි. ගුණවත් භික්‍ෂූන්වහන්සේ නමක් මෙබඳු සංසර්‍ගකමින් මිදී අසංසර්‍ගය පිළිබඳ අවවාද දෙත් නම් එය අසංසග්ග කථා නම් වේ.
5. විරියාරම්භ කථා
කායික චෛතසික වීර්ය ඇති ගුණවත් භික්‍ෂුනමක් අනිත් භික්ෂූන්ට බණ භාවනා කිරීමට ගුණ ධර්‍ම වැඩීමට පිළිවෙත් පිරීමට කාය ජීවිත දෙක ගැන අපේක්ෂා නැතිව වීර්ය වඩන්නට ඔවා දෙත් නම් එබඳු කථා විරියාරම්භ කථා ය.
6. සීල කථා
සියුපිරිසුදුසිල් රකින යම් භික්‍ෂූන්වහන්සේ කෙනෙක් සෙසු භික්ෂූන්ට සිල් රැකීමේ ගුණ කථා කරත් නම් එය සීල කථා නමි.
7. සමාධි කථා
විදර්‍ශනාවට පදනම වූ රූපාරූප සමාපත්ති වැඩීම සමාධියි. එබඳු සමාධි වැඩූ භික්‍ෂූන්වහන්සේ සෙසු භික්ෂූන්ට සමාධියෙහි අගය ප්‍රකාශ කරමින් ඔවා දෙත් නම් එය සමාධි කථා නමි.
8. පඤ්ඤා කථා
ලෞකික ලෝකෝත්තර ඤාණයි. කෙලෙස් නසන්නට ගුණදම් පුරන්නට අවශ්‍ය සම්‍යක් දෘෂ්ටිය වැඩෙන ලෞකික ලෝකෝත්තර නුවණ බලා ගැන්මේ අගය අන් භික්ෂූන්ට කියා අවවාද දීම පඤ්ඤා කථා නම් වේ.
9. විමුත්ති කථා
නිවන අරමුණු කොට ගෙන සිත කෙලෙසුන් ගෙන් මිදෙනුයේ රහත් ඵල නුවණිනි. එබැවින් රහත් ඵලය විමුත්ති නම් වේ. විමුත්තිය ලත් භික්‍ෂූන්වහන්සේ එහි ගුණ කියා අන්‍ය භික්‍ෂූන්ටත් විමුත්ති ලබා ගන්නට අවවාද කරත් නම් ඒ විමුත්ති කථා නම් වේ.
10. විමුත්තිඥාණදස්සන කථා
ප්රත්යවෙක්ෂා ඥාන දහනවය විමුත්තිඥාණදස්සන නම් වේ. සෝවාන් ඵලය ගත් අර්යයා "මම 1 මෙ නම් අර්යයා මාර්‍ගයකින් ආමි, 2. මෙ නම් ඵලයක් ලදිමි, 3. අසංඛන ධාතුව නමැති නිවන අරමුණු කෙළෙමි, 4. මෙපමණ කෙලෙස් ප්‍රහීන කෙළෙමි, 5. මෙ පමණ කෙලෙස් මා විසින් ප්‍රහීණ කළ යුතු වේ" යයි ප්‍රත්‍යවේක්ෂා කරයි. සකෘදාගාමී ඵලයට පත් ආර්යයා (vi-x) ද අනාගාමී ඵලය ලැබූ ආර්යයා (xi-xv) ද එසේ ම ප්රත්යවෙක්ෂා කරයි. රහත් ඵලය ලත් ආර්ය පුද්ගලයා (xvi) මම රහත් මඟින් ආවෙමි, (xvii) රහත් ඵලය ලදිමි, (xviii) නිවන අරමුණු කෙළෙමි, (xix) ඒ ඒ මාර්ගඵල නුවණින් ප්‍රහීණවන කෙලෙස් නසා අර්‍හත්මාර්‍ගඵල ඥානයෙන් හැම කෙලෙස් සහමුලින් ම ප්‍රහීණ කෙළෙමි” යයි ප්රත්යවෙක්ෂා කරයි. මෙසේ සෝවාන්, සකෘදාගාමී ආර්ය පුද්ගලයන්ට ප්රත්යවෙක්ෂා ඥාන පහ පහ බැඟින් පසළොසකි. රහතන්වහන්සේට ප්රත්යවෙක්ෂා සතරකි. මේ ප්රත්යවෙක්ෂා ඥාන දහනවය විමුත්තිඥාණදස්සන නම් වේ. මේ පිළිබඳ ගුණපණ වර්‍ණනා කොට අන්‍ය භික්‍ෂූන් ලෝකෝත්තර ගුණනුවණෙහි පිහිටුවීමේ අදහසින් දෙන අවවාදය විමුත්තිඥාණදස්සන කථා නම් වේ.
(කර්තෘ: කොටහේනේ පඤ්ඤාකිත්ති හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
