දිය ගොළුබෙල්ලා
දිය ගොළුබෙල්ලන් ලෙස හැඳින්වෙනුයේ Mollusca වංශයේ Gastropoda වර්ගයේ ජලජ සාමාජිකයන් ය. මොවුන්ගේ දේහය චූර්ණිමය කවචයකින් ආවරණය වේ. කවචයේ හැඩය විවිධාකාර ය. මොවුන්ට පැහැදිලි හිසක් ඇත. එහි සංකෝචනය කර ගත හැකි ග්‍රාහිකා යුගලකි. ග්‍රාහිකා පාදස්ථයේ අක්ෂි යුගලකි. මෙම වර්ගයට ම අයත් භෞමික ගොළුබෙල්ලන්ගේ ඇස් ඇත්තේ ග්‍රාහිකා අග්‍රස්ථයේ ය. මෙම ග්‍රාහිකාවලට පහළින්, ඒවා මැද මොවුන්ගේ මුඛය පිහිටයි. මුඛය තුළ කයිටිනීමය උඩු හනුවක් සහ රේත්‍රිකාවක් පිහිටයි. රේත්‍රිකාව යනු ඉතා කුඩා දත් රාශියකින් වට වූ පේශීමය ගොනුවකි. එය පිහිටනුයේ මුඛයේ උදරීය කොටසේ ය. රේත්‍රිකාවේ සහ කයිටිනීමය හනුවේ ක්‍රියාකාරිත්වය මඟින් ආහාර ලෙස ප්‍රයෝජනයට ගැනීම සඳහා ජලජ ශාක කඩා ගනී. හිස පේශීමය පාදයකට සම්බන්‍ධ වේ. මෙම පාදයේ පේශිවල චලනය මඟින් දිය ගොලුබෙල්ලෝ උපස්ථරය මත බඩගාමින් සංචරණය කරති. එසේ ම පාදය මඟින් ජල පෘෂ්ඨය මත උඩුබැලි ලෙස එල්ලී සංචරණය කිරීමට ද සමහරුන්ට පුළුවන. හිසට හා පාදයට පෘෂ්ඨීයව පිහිටි කවචය තුළ දේහයේ අන්තරංග අවයව අඩංගු අන්තරංග ගොනුව පිහිටයි. ආහාර ජීර්ණය, සංසරණය, ශ්වසනය සහ ප්‍රජනනය සඳහා වැදගත් වන අවයව පිහිටනුයේ මෙම අන්තරංග ගොනුවහි ය.
සමහර දිය ගොළුබෙල්ලන් ද්වි ලිංගික ය. නමුත් ඔවුනගේ ස්ව සංසේචනයක් සිදු නොවේ. එබැවින් ප්‍රජනනය කිරීමේ දී ජීවින් දෙදෙනෙකුගේ එක්වීම අවශ්‍ය ය. බොහෝ දිය ගොළුබෙල්ලෝ අණ්ඩජ ය. නමුත් සමහරු ජලාබුජ ය.
දිය ගොළුබෙල්ලන් ප්‍රධාන වශයෙන් කාණ්ඩ දෙකකට වෙන් කළ හැකි ය. එනම් පිධානයක් සහිත සහ පිධානයක් රහිත දිය ගොළුබෙල්ලන් යනුවෙනි. පිධානයක් සහිත දිය ගොළුබෙල්ලන්ගේ පාදයට සම්බන්ධව රළු ඵලකයක් ඇත. මෙම ඵලකය පිධානය ලෙස හැඳින්වේ. මෙම ඵලකය කයිටිනීමය හෝ චූර්ණමය හෝ වේ. හිස සහ පාදය කවචය තුළට ඇදගත් පසු මෙම පිධානය මඟින් කවචයේ විවරය වසා ගනී. මේ ආකාරයට දේහය කවචය තුළට ගෙන එහි විවරය පිධානය මඟින් වසා ගෙන මොවුන්ට වියළි කාලයේ ද කාලතරණය කළ හැකි ය. පිධානය සහිත දිය ගොළුබෙල්ලන් ශ්වසනය සඳහා භාවිතා කරනුයේ ජලයේ දිය වී ඇති ඔක්සිජන් ය. ශ්වසනය සඳහා ඔවුන්ට ජලක්ලෝම ඇත. පිධානය සහිත දිය ගොළුබෙල්ලන් බොහෝමයක් ඒක ලිංගික ය. පිධාන සහිත දිය ගොළුබෙල්ලන් විශේෂ 110ක් පමණ ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා වී ඇත. ඔව්හු කුල පහකට අයත් වෙති. එම කුල නම්, Neritidae, Thiaridae, Paludestrinidae, Vivaparidae සහ Pilidae ය.
Neritidae කුලයට අයත් වන දිය ගොළුබෙල්ලෝ පැතලි ස්වභාවයක් ගනිති. ඔවුන්ගේ කවචය කුඩා අතර එහි දඟරය මිටි ය. පිධානය අර්ධ චක්‍රාකාර හැඩයක් ගනී. මෙම කුලයට අයත් විශේෂ මිරිදියේ මෙන් ම කිවුල් දියේ ද ජීවත් වේ. ශ්‍රී ලංකාවෙන් වර්තා කර ඇති මෙම කුලයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන් විශේෂ හතරක් දැක්වේ.
Septaria livesayi
Septaria reticulata
Septaria squamata
Theodoxis perotetiana
Thiaridae කුලයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන් ජලාබුජ ය. මෙම කුළයට අයත් විශේෂ 64ක් පමණ ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා වී ඇත. මෙම විශේෂ 64ම අයත් වනුයේ ගණ හතරකට ය. එම ගණ හතර නම් Faunus, Melanoides, Thiara සහ Paludomus ය. Faunus, Melanoides සහ Thiara යන ගණවලට අයත් විශේෂවල කවචය හොඳින් දඟර වැටී ඇත. එහි ආවර්ත රැසකි. Paludomus ගණයට අයත් විශේෂවල කවචයේ දඟරය කුඩා ය. එහි ඇත්තේ ආවර්ත සුළු සංඛ්‍යාවකි. මුල් ගණ තුනට අයත් විශේෂ බොහොමයක් මඩ සහ දිරා යන රොඩුබොඩු සහිත නිසල ජලාශ හෝ සෙමින් ගලා යන ඇළ දොළ ආදියේ ජීවත් වේ. Paludomus විශේෂ ප්‍රධාන වශයෙන් සිටිනුයේ කඳුකර ප්‍රදේශවල ඇති වේගයෙන් ගලා යන ඇළ දොළවල ය. සමහර Thiara විශේෂ සහ Melanoides විශේෂ වේගයෙන් ගලා යන ඇළ දොළවල ජීවත් වෙති. සමහර Paludomus විශේෂ සෙමින් ගලා යන පහත රට ඇළ දොළවල සහ කුඹුරුවල ද ජීවත් වෙති.
ශ්‍රී ලංකාවෙන් වර්තා කර ඇති මෙම කුළයට අයත් දිය ගොලුබෙල්ලන් විශේෂ මෙසේයි.
Faunus ater
Melanoides broti
Melanoides crenulata
Melanoides lineata
Melanoides tuberculata
Thiara acanthica
Thiara datura
Thiara rudis
Thiara scabra
Paludomus abbreviatus
Paludomus bicinctus
Paludomus chilinoides
Paludomus clavatus
Paludomus constrictus
Paludomus cumingianus
Paludomus decussatus
Paludomus dilatatus
Paludomus distingendus
Paludomus dromedarius
Paludomus erinaceus
Paludomus erroneus
Paludomus fulgurata
Paludomus funiculatus
Paludomus gardneri
Paludomus blobulosus
Paludomus hanleyi
Paludomus laevis
Paludomus loricatus
Paludomus melanostomus
Paludomus nasutus
Paludomus neritoides
Paludomus nigricans
Paludomus nodulosus
Paludomus palustris
Paludomus pictus
Paludomus pyritormis
Paludomus reevei
Paludomus regalis
Paludomus rupaetormis
Paludomus similis
Paludomus skinneri
Paludomus solidus
Paludomus sphaerica
Paludomus spiralis
Paludomus striatula
Paludomus subdentatus
Paludomus sulcatus
Paludomus swainsoni
Paludomus tennanti
Paludomus thwaitesi
Paludomus torrenticolus
Paludomus violaceus
Paludomus zeylanica
Paludestinidae කුළයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන්ගේ කවචය පිරමිඩාකාර ය. එම කවචයේ අවසාන ආවර්තය විශාල වී ඇත. මෙම කුළයට අයත් විශේෂ මඩ හා දිරා යන කාබනික ද්‍රව්‍ය නිසල ජලාශ හෝ සෙමින් ගලා යන ඇළ දොළවල හෝ ජීවත් වේ. ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා කර ඇති මෙම කුළයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන් විශේෂ කීපයක් පහත දැක්වේ.
Bithynia inconspicus
Bithynia Stenothyroides
Mysorella costigera ය.
Vivaparedae කුළයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන්ගේ කවචයේ පාදස්ථය රවුම් අතර අග්‍රස්ථය උල් ය. පිධානයේ ඒක කේන්‍ද්‍රීය වල කීපයකි. මොවුහු ද පැටවුන් බිහි කරති. ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා කර ඇති මෙම කුලයට අයත් විශේෂයක් වනුයේ Bellamya Ceylonica ය.
Pilidae කුලයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන් සාමාන්‍ය ගෙවතු ගොළුබෙල්ලකු තරමට ම පාහේ විශාල ය. මොවුන්ගේ කවචය ලා දුඹුරු පැහැයක් ගනී. මොවුන්ගේ පිධානයේ ද ඒක කේන්‍ද්‍රීය වල කීපයක් පිහිටයි. මොවුන් ඒක ලිංගික වන අතර අණ්ඩජ ය. මඩ සහ දිරායන කාබනික ද්‍රව්‍ය අධික නිසල ජලයේ හෝ සෙමින් ගලා යන ඇළ දොළවල මොවුහු පීත් වෙති. ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා කර ඇති මෙම කුලයට අයත් විශේෂ කීපයක් පහත දැක්වේ.
Pila alucinans
Pila carinata
Pila cinerea
Pila dolioides
Pila globosa
Pila layardi
Pila tischbeini
Pila woodwardi
Pila moesta
පිධානයක් රහිත දිය ගොළුබෙල්ලන්ට ජලක්ලෝම නොමැත. ඔවුන්ගේ අන්තරංග ගොනුව තුළ වාතය සහිත කුටීරයක් පිහිටයි. මෙම කුටීරය පෙනහැල්ලක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. මොවුහු වරින් වර ජලය මතු පිටට පැමිණ එම කුටීරය තුළ ඇති වාතය අළුත් කර ගනිති. මොවුහු ද්වි ලිංගික වුවත් ස්වසංසේචනය නොදක්වති. ඒ නිසා ප්‍රජනනය සඳහා ජීවීන් දෙදෙනෙකුගේ එක් වීම අවශ්‍ය ය. මොවුහු අණ්ඩජ ය. බිත්තර පාරදෘශ්‍ය ජෙලටිනීය කොපු තුළ දමති. මෙම කොපු ජලජ ශාක, ගල් හෝ පාවෙන ද්‍රව්‍යවලට සවි වී පවතී.
පිධාන රහිත ගොලුබෙල්ලන් විශේෂ 20ක් පමණ ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා කර ඇත. එම විශේෂ කුළ තුනකට අයත් වේ. එම කුළ නම් Ancylidae, Lymnaeidae සහ planorbidae ය. Ancylidae කුලයට අයත් ජීවින්ට ඇත්තේ පැතලි කවච ය. මොවුහු සාමාන්‍යයෙන් ජලයේ ඇති ගල්වලට හෝ ජලජ ශාකවල පත්‍රවලට හෝ සවි වී සිටිති. ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා කර ඇති එම කුලයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන් විශේෂ දෙකක් නම් Ancylus verruca සහ Ancylus zeylanicus ය.
Lymnaeidae කුලයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන්ට ඇත්තේ තුනී කවචයකි. එහි ආවර්ත පිහිටනුයේ වෘන්තාකාර ලෙසට ය. මොවුන්ගේ පාදය පළල් ය. ගලා නොබසින හෝ සෙමින් ගලා යන ජලාශවල මොවුහු ජීවත් වෙති. බිත්තර දමනුයේ ජෙලැටීනීමය රැහැනක් ලෙස ය. ඒවා ජලජ ශාක සහ ගල් ආදිය මත පිහිටයි. ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා කර ඇති මෙම කුලයට අයත් විශේෂ තුනකි. එනම්,
Lumnaea ovalis
Lumnaea pinguis
Lumnaea tigrina ය.
Pianorbidae කුලයට අයත් දිය ගොළුබෙල්ලන්ට ඇත්තේ එක් තලයක සර්පිලව එතුණු කවචයකි. එය උසට වඩා පළලින් වැඩි ය. පරපෝෂී පැතලි පනුවන් කාණ්ඩයක් වන පැතැල්ලන්ගේ ජීවන චක්‍රය සම්පූර්ණ කර ගැනීමට අවශ්‍ය ද්විතියික ධාරකයක් ලෙස මෙම කුලයට අයත් සමහර දිය ගොළුබෙල්ලෝ ක්‍රියා කරති. මෙම කුලයට අයත් විශේෂ 12ක් පමණ ශ්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා කර ඇත. එම විශේෂ මෙසේයි.
Guraulus saigonensis
Indoplanorbis exustus
Planorbis associatus
Planorbis coenosus
Planorbis calathees
Planorbis demissus
Planorbis elegantulus
Planorbis hypticyclos
Planorbis liratus
Planorbis spirodelus
Planorbis stelzneri
Planorbis versicolor ය.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ
Fernando C. H. 1990. Fresh water Fauna and Floheries of Sri Lanka, Natural Resources, Energy and Scenice Authority of Sri Lanka, Colombo, Sri Lanka. 444 pp
රූප සටහන්
මෙම පොතේ 55 පිටුව (මෙහි 16 හා 17 රූප සටහන් හැර)
(කර්තෘ: එම්.ජේ.එස්. විජේරත්න)
(සංස්කරණය නොකළ)
