දුනු මඩලා

ඇතැම් ප්‍රදේශවල ලුණු මඩලා නමින් ද හැඳින්වේ. Stereospermum personatum යන උද්භිද නාමයෙන් හැඳින්වේ. බිග්නොනිආසේ BIGNONIACEAE උද්භිද කුලයට අයත් ය.

මීටර් 25ක් පමණ උසට වැඩෙන බහු වාර්ෂික ශාකයකි. පැතිරුණු බොහෝ අතු සහිත යි. රළු තුනී පොත්ත අළුවන් කහ පැහැති ය.

පත්‍ර සම්මුඛ ය, සංයුත්ත ය, සරල පක්ෂවත් ය, රහිත ය. උපපත්‍ර පත්‍රිකා 5-9 අතර පිහිටි ඔත්තේ සංඛ්‍යාවක් එක් පත්‍රයක ඇත. [odd - pinnate] පත්‍ර මුළුමනින් ගත් කළ පිට වටය ප්‍රත්‍යණ්ඩාකාර හෝ ආයත-ප්‍රත්‍යණ්ඩාකාර වේ. පත්‍රිකාව අණ්ඩාකාර හෝ ආයත වේ. සෙ.මී. 3-11 පමණ දිග ය, සෙ.මී. 2.5-5 පමණ පළල ය. පත්‍රිකා පාදය තීව්‍ර වේ, අග්‍රය මොට වේ. පත්‍රිකා දාරය සම්පූර්ණ ය. පත්‍රිකා වෘන්ත බූව රහිත ය. පත්‍රිකා වෘන්ත හා ප්‍රාක්ෂය (rachis) සිලින්ඩරාකාර ය, ඉහළින් ඇලියක් තැනෙන පරිදි පිහිටයි. පත්‍රිකා වෘන්ත පාද හා ප්‍රාක්ෂ පාද සවි වන ස්ථාන මඳක් ඉදිමුණු සේ පිහිටයි, පුරුක් සහිත ය. දුරින් දුර පිහිටන වා සිදුරු පත්‍රිකා වෘන්තවල හා ප්‍රාක්ෂයේ ඇත. පුෂ්ප පිපෙන්නේ කෙටි සංයුක්ත ඒකාක්ෂ (paniculate) පුෂ්ප මංජරිවල ය, එය සෙ.මී. 1-7 පමණ දිග විය හැකි ය. අග්‍රස්ථ ව හෝ පාර්ශවික ව හට ගනියි. පුෂ්පිකා වෘන්ත පාදීය ව පුරුක් සහික ස්වභාවක් ගනියි. ඉතා කුඩා නිපත්‍ර ඇත, ප්‍රපාතී වේ. මණිය කහ-දම් (yellowish purple) වේ, මණි පත්‍ර 3-5කි. මණි පත්‍රයක් මි.මි. 5-8ක් දිග ය, මි.මි. 5ක් පමණ පළල ය, බූව රහිත ය, කෙලවර මොට ය, ඝණ්ටාකාර ය, මුකුටය අසමාවෘත ය, නාලාකාර ය, කුහරමය ස්වභාවයක් ගනියි. දළ 5කි, ඉහළින් පිහිටි පෙති 2 සංලග්න (connate) වේ. ඉහළින් පිහිටි ජිහ්වාව තනන්නේ අර්ධ වශයෙන් සංයුක්ත මේ දළ දෙකයි. පහළින් පිහිටි පෙති 3 වෙන වෙන ම පිහිට යි, දාර රැළි සහිත ය, මුකුටය සම්පූර්ණයෙන් මි.මි. 15-18 දිග වේ, මි.මි. 6-8 පළල වේ. පාදීය කොටස පටු ය, සිලින්ඩරාකාර ය. මුකුට නාලය මි.මි. 5ක් පමණ දිග ය, මි.මි. 3ක් පමණ පළල ය. මුකුටයේ ඉහළ කොටස සීනුවක හැඩය ගනියි. මුකුට නලය පිහිටන්නේ නාලාකාර මණියට කෝණික ව ය. මුකුට නලය පහසුවෙන් හැලී යයි. මි.මි. 10-13ක් පමණ දිගට මි.මි. 6-8ක් පමණ පළලට පිහිටන ජිහ්වාව ද සහිත මුකුටයේ ඝණ්ටාකාර කොටස ලා රෝස හා කහ පැහැති පසු බිමෙන් යුක්ත ය. ඒ මත තද රතු-දම් පැහැයෙන් යුතු ඉරි හා පුල්ලි දැකිය හැකි ය. තනි ව හෝ සමූහ වශයෙන් පිහිටි මද බූවක් ඇත. මුකුට නලයේ පහළ කොටසේ ප්‍රකට බූවක් සහිත වැටි 2ක් ඇත. පහළින් වෙන වෙන ම පිහිටන පෙති තුනේ මැදින් මතු වී පෙනෙන සිහින් වැටි 2 බැගින් ඇත. පූමාංගය රේණු 4කි, රේණු සමාන ය, මුකුට නලයේ පාදයේ දී පාදස්ථ මඬලක් ලෙස රේණු 4 සම්බන්ධ වේ. සූත්‍රිකා ග්‍රන්ථික බූවක් සහිත ය. එකක් මි.මි. 8ක් පමණ දිග ය. පරාගධානි නිදහස් ය, ද්වී කෝෂ්ටී (bilocular) වේ, කෝෂට අපසාරී වේ, බූව රහිත ය, මි.මි. 1.5ක් පමණ දිග වේ. පාදස්ථ මඬල කෝප්පාකාර ය, මි.මි. 1.5ක් පමණ පළල ය, උසින් මි.මි. 8ක් පමණ වේ, ඩිම්බ කෝෂයේ පාදය වට කරමින් පිහිටයි. ඩිම්බ කෝෂය රේඛීය-ආයතාකාර වේ, ද්වී කාෂ්ටීයයි, ආවාරය දැඩි ය, කීලය සිහින් ය, මි.මි. 10ක් පමණ දිග ය, කලංකය ද්වී භින්න ය, සමතල මඩල දෙකකි, මි.මි. 1ක පමණ දිග-පළලින් යුක්ත ය. ඵලය ස්ඵෝටිකාවකි, රේඛිය ය, දඟර ගැසී හෝ නැමී පිහිටය හැකි ය. ඵලයේ හරස්කඩ සුමට සිලින්ඩරාකාර හෝ චතුරඝ්‍රකාර වේ. ප්‍රමාණය විශාල පරාසයක් තුළ වෙනස් වේ. දළ වශයෙන් මි. 50ක් පමණ දිග හා මි.මි. 5ක් පමණ පළල වේ. ඵලය කෝෂ්ඨ භේද (loculicidally) වේ. වාහිනී (valves) දෙකක් ඇත, සිහින් ය, ආවාරයට කෝණික ව පිහිටයි. ආවාරය දැඩි ය, වල්කමය වේ, කත්තු හැඩැති (V හැඩති) වේ, මි.මි. 4 පමණ ඝනකම් වේ, කත්තුව මි.මි. 3ක් පමණ ගැඹුරට විහිදෙයි.

බීජ මධ්‍යයේ සිට ගැඹුරට විහිදුණු හරස් රැලි සහිත ය, ආවාරයේ පිහිටි කත්තු හැඩ කොටස දක්වා ඇතුළට ගිලී ඇත, ත්‍රිකෝණාකාර ය, මි.මි. 4ක දිග පළලින් යුක්ත වේ. ත්‍රිකෝණයේ සෑම කෙලවරක ම සිවිය සහිත පක්ෂ (wings) පිහිටයි.

පුෂ්ප පිපීම සිදු වන්නේ මැයි-අගෝස්තු අතර ය. වෙරළ තීරයේ හා මුහුදු මට්ටමේ සිට මී. 650ට ඉහළ තෙත් කලාපයේ දැකිය හැකි ශාකයකි. එහෙත් වියළි කලාපයේ බිබිල ප්‍රදේශයෙන් ද මේ ශාකය වාර්තා වී ඇත. ඉන්දියාවේ, අග්නිදිග ආසියාවේ, මලයාසියාවේ සහ බෝනියෝහි ද වර්ධනය වන ශාකයකි.

(කර්තෘ: පී.ජී.ඩී. ප්‍රදීපා සේරසිංහ)

(සංස්කරණය නොකළ)