දුමද
ශ්‍රී ලංකාවේ විවිධ ප්‍රදේශවල දුමුදු, තැල් වැල්, තෙල් කොළ, තෙල් වැල්, මහ මදු ආදී නම්වලින් හැඳින්වෙන්නේ මෙම ශාකය ම ය.
Ipomoea obscura යන උද්භිද නාමයෙන් හැඳින්වේ. කොන්වොල්වුලාසේ CONVOLVULACEAE යන උද්භිද කුලයට අයත් ය. බහු වාර්ෂික ශාකයකි.
දුර්වල කඳ වැල් වශයෙන් දිවේ. වල්ලීය හෝ ඉඳහිට වැතිරී වැඩෙන ශාක විලාසයක් ද දැකිය හැකි ය. කඳ මතුපිට මඳ බූවක් තිබිය හැකි ය.
පත්‍ර අණ්ඩාකාර හෝ හෘදාකාර වේ. පත්‍රයක් දිගින් සෙ.මී. 2.7-9 පමණ වන අතර පත්‍රාග්‍රය තීව්‍ර (acute) හෝ අතිතීව්‍ර (aculeate) වේ. පත්‍ර පාදය හෘදාකාර වන අතර පත්‍ර තලය දෙපස බූව සහිත හෝ රහිත විය හැකි ය. පුෂ්ප පිපීම තනිව හට ගන්නා වෘන්ත අග හෝ පුෂ්ප කිහිපයක් පමණක් හට ගන්නා සංයුක්ත ඒකාක්ෂයක (cyme) සිදු විය හැකි ය. පුෂ්ප මංජරි (හට ගන්නා විට) වෘන්තය සෙ.මී. 3.5-4 පමණ දිගු වන අතර පුෂ්ප වෘන්තය සෙ.මී. 1-2 පමණ දිගු විය හැකි ය. මණිය අණ්ඩාකාර, ලංසාකාර හෝ මණ්ඩලාකාර වේ. මණිපත්‍ර මි.මි. 4-8 පමණ දිග වන අතර අග්‍රය තීව්‍ර වේ. බූව සහිත විය හැකි ය. ඉතා සිහින් ගැට සහිත ස්වාභාවයක් ඇත. ඝණ්ටාකාර මුකුටය කහ, තැඹිලි, සුදු හෝ ලා කහ පැහැයෙන් යුක්ත වේ. මුකුටයේ සුදු පැහැ දල ප්‍රදේශයක ඝණ්ටාව පත්ලේ කහ පැහැයෙන් යුතු මධු කෝෂය ඇත. ජිහ්වා ප්‍රදේශය දම්-දුඹුරු පැහැවේ. මුකුටයේ ඝණ්ටාකාර කොටස සෙ.මී. 1.4-2.5 පමණ දිගු වේ. ඵලය ස්ඵෝටී ය. හැඩයෙන් ගෝලාකාර වන අතර බූව රහිත ය, මි.මි. 8-12 පමණ දිග පළලෙන් යුතු ය. බීජ අණ්ඩාකාර ය. කළු පැහැති වන අතර බූවෙන් ගහණ ය. එය විල්ලුදමය ස්වාභයක් පෙන්වයි. මි.මි. 5 පමණ වේ. නිවර්තන කලාපීය අප්‍රිකාවේත් ආසියාවේත් මැඩගස්කර් හා ෆීජි දූපත්වලත් චීනයේ, ෆෝමෝසාවේහා පොලනීසියාවේත් දක්නට ලැබෙන ශාකයකි. ශ්‍රී ලංකාවේ දී ප්‍රධාන වශයෙන් තණබිම්, වනලැහැබ්, වනතීර, පාලු බිම්කඩ හා ඇතැම් විට සමුද්‍රාසන්න වැලි පසේ ද මෙම ශාකය දැකිය හැකි ය.
මෙම ශාකයේ පත්‍ර යුෂ, ගිතෙල් සමඟ මිශ්‍ර කර උතුරවා ගැනීමෙන් ගිතෙල් දිගු කලක් නරක් නොවී තබා ගත හැකි ය.
(කර්තෘ: අඥාතයි)
(සංස්කරණය නොකළ)
