දොන් ප්‍රන්සිස්කු ද අල්මේදා
(1450-1510). ප්‍රතිකාල්වරුන් සතුව තුබූ ඉන්දියානු ප්‍රදේශයන්හි මුලින් ම විසුරේ (ප්‍රතිරාජ) තනතුරට පත් වූ ප්‍රතිකාල් අද්මිරාල්වරයාය. මොහු උපන්නේ ලිස්බන් නුවර දීය.
ක්‍රි.ව. 1503 දී පමණ ඉන්දියාවට පැමිණෙද්දී ඔහු දැරූයේ නැව් කණ්ඩායමක කැප්ටන් මේජර් පදවියක් පමණි. මේ ගමනේ දී හෙතෙම කැලිකට්හි පාලකයා වූ සමොරින් හා යුද වැදී සිටි ප්‍රතිකාල් හමුදාවන්ට උදව් දී සමොරින් පරාජය කළේය. ඉන් පසු පෙරළා පෘතුගාලයට ගිය අල්මේදා 1505 මාර්තු මාසයේ දී නැවත ඉන්දියාවට ආවේය. මෙවර මොහු ආවේ පෘතුගාලයේ එම්මානුවෙල්-I රජුගෙන් ලබන ලද විසුරේ තනතුර ද ඇතිවය. විශාල නෞකා කණ්ඩායමක් ද කැටිව ලිස්බන් නුවරින් පිටත් වූ අල්මේදාට අප්‍රිකාවේ නැගෙනහිර වෙරළේ ප්‍රතිකාල් බලකොටු පිහිටුවා ගැනීමෙන් ද ඉන්දියාවේ පාලකයන්ගේ පක්ෂපාතභාවය ලබාගැනීමෙන් ද මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් කුළු බඩු වෙළෙඳාම පැහැර ගැනීමෙන් ද ප්‍රතිකාලුන්ගේ වෙළෙඳාම දියුණු කිරීමට එම්මානුවෙල් රජුගෙන් අණ ලැබුණි. 1505 ජූලි මාසයේ දී අප්‍රිකාවේ කිල්වා ප්‍රදේශයට ගොඩබට මෙතෙම පහසුවෙන් ම ඒ ප්‍රදේශය අත්පත් කොට ගෙන එහි බලකොටුවක් ද ඉදිකරවීය. ඊළඟට අප්‍රිකාවේ මොම්බාසා ප්‍රදේශය යටත් කොට ගත් මෙතෙම එහි තුබූ වස්තුව පැහැර ගත්තේය. ඉන් පසු ඉන්දියාවට පැමිණ කොචින් ප්‍රදේශයේ වාසයට පටන්ගත් අල්මේදා මුහුදු වෙළෙඳාමේ සම්පූර්ණ අයිතිය ලබාගැනීමේ අදහසින් ක්‍රියා කළේය. ගෝව අසල පිහිටි දූපතක් වූ අංගෙදිව්හි හා කැනනෝර් (කැන්නන්නූර්) ප්‍රදේශයෙහි බලකොටු දෙකක් මොහු විසින් ගොඩ නංවන ලද්දේ මේ අදහස පෙරදැරි කරගෙනය.
අල්මේදාගේ මේ ක්‍රියාවන් නිසා තමන්ගේ වෙළෙඳාමට පහර වැදේ යයි බියවූ මිසර ජාතිකයෝ ද අරාබීහු ද ප්‍රබල නාවික කණ්ඩායමක් රැස් කොටගෙන ඉන්දියාවේ වරායක් වූ දාබුල් අසල දී අල්මේදාගේ පුත්‍රයා වූ ලොරෙන්සු භාරයේ පැමිණි ප්‍රතිකාල් නෞකා කණ්ඩායමක් පරාජය කළහ. මේ සටනේ දී ලොරෙන්සු මිය ගියේය. තම පුත්‍රයාගේ මරණය ගැන තදින් ශෝක වුණු අල්මේදා මිසර ජාතිකයන්ගෙන් හා ඔවුන්ගේ සගයන් වූ අරාබිවරුන්ගෙන් ද පළිගැනීමට ඉටා ගත්තේය. මේ අදහස ඇතිව අල්මේදා ගෝව, දාබුල් වැනි ඉන්දියානු වරායවලට පහර දී ඒ ප්‍රදේශ ගිනි තැබීය. ක්‍රි.ව. 1509 දී මිසර හා අරාබි ඒකාබද්ධ සතුරු නැව් කණ්ඩායමකට පහර දුන් අල්මේදා එය සම්පූර්ණයෙන් ම විනාශ කළේය. මේ අතර අල්මේදා ප්‍රතිරාජ ධුරයෙන් අස්කොට එම තනතුර භාරගැනීම සඳහා ප්‍රතිකාල් රජුගෙන් ලබන ලද අක්ත පත්‍ර ඇතිව පැමිණි අල්පොන්සු ද ඇල්බුක'ක් (බ.) අල්මේදා විසින් සිරකර තබනු ලැබීය. එහෙත් මාස කිහිපයකට පසු ඇල්බුක'ක්ට විසුරේ තනතුර බාරදීමට අල්මේදාට සිදු විය. මේ අවුරුද්දේ ම දෙසැම්බර් මාසයේ යුරෝපය බලා යාත්‍රා කළ අල්මේදා 1510 මාර්තු මාසයේ පළමුවන දා අප්‍රිකානු ස්වදේශික ගෝත්‍රයක් වූ හොටෙන්ටොට්වරුන් සමග කළ සටනක දී මැරුම් කෑවේය.
මොහුගේ පාලන යුගය (1505-1509) ඉතා කෙටි වුව ද ඒ කාලය අතරතුර වැදගත් සිද්ධි කිහිපයක් සිදු විය. ප්‍රන්සිස්කු ද අල්මේදාගේ පුත්‍රයා වූ ලොරෙන්සු ද අල්මේදා (බ.) අහම්බෙන් ලංකාවට ගොඩ බැසීම (1505) මින් එකකි. මලක්කාව හා පෘතුගාලය අතර ඇති කරගත් වෙළෙඳ ගිවිසුම ද මේ යුගයේ දී සිදු වූ වැදගත් සිද්ධියකි.
පොත්පත්
Pieris, P.E. Ceylon & the Portuguese
Pieris, P.E. Portuguese Era
Quoroz. Spiritual and T'emporal Conquest of Ceylon Vol. I
(සංස්කරණය: 1965)
