ධම්මුත්තරිය
බෞද්ධ භික්ෂු නිකායකි. දෙවැනි ධර්‍මසංගායනාවෙන් පසු ස්ථවිරවාද, මහාසාඞ්ඝික යනුවෙන් බෞද්ධ සංඝයා දෙකොටසකට බෙදිණ. ස්ථවිරවාදීහු පසුව කොටස් එකොළසකට ද මහාසාඞ්ඝිකයෝ කොටස් හයකට ද බෙදී ගිහය. සාම්ප්‍රදායික ව අටළොස් නිකායක් යැයි සඳහන් වෙතත් විවිධ මූලාශ්‍රයන්හි තොරතුරු විමර්‍ශනය කළ විට නිකාය සංඛ්‍යාව මීට වැඩි විය හැකි යැයි මහාචාර්‍ය්‍ය එඩ්වර්ඩ් ජේ. තෝමස් පවසයි (The History of Buddhist Thought p. 288). ථෙරවාදීන්ගෙන් බිඳී ගිය කොටසකි සර්‍වාස්තිවාදීහු. බුද්ධපරිනිර්‍වාණයෙන් තෙවෙනි සියවසේ දී පමණ සර්‍වාස්තිවාදීන්ගෙන් කොටසක් වෙන් වී වාත්සීපුත්‍රිය නමින් නිකායක් ආරම්භ කරන ලදී. වත්ස දේශය හෝ වත්ස නම් පුද්ගලයෙක් මුල්කර ගෙන වාත්සීපුත්‍රීය යන නම ඇති වී දැයි නොපැහැදිලි බව තෝමස් පවසයි. වාත්සීපුත්‍රිය නිකායිකයින් පසු කාලයේ දී සම්මිතීය නමින් ප්‍රකට වූ බව අභිධර්‍මකොශව්‍යාඛ්‍යාවේ සඳහන් “වාත්සීපුත්‍රීයා ආර්‍ය්‍යසම්මිතියාඃ” යන පාඨයෙන් පෙනී යයි. ධම්මුත්තිරිය (පාලි) හෙවත් ධර්මෝත්තරීය (සංස්.) නිකාය ප්‍රභව වූයේ මෙම වාත්සීපුත්‍ර නිකායෙනි. ධර්මෝත්තර නමැති හිමිනමක් ආදිකර්‍තවරයා වූ බැවින් එනමින් ප්‍රසිද්ධියට පත් විය. භව්‍ය, වසුමිත්‍ර, විනීතදේව, තාරානාථ ආදී ආචාර්‍ය්‍යවරුන්ගේ කෘතිවල මෙම නිකාය පිළිබඳ තොරතුරු දක්නේ ය. ධර්මෝත්තර ශ්‍රේෂ්ඨ ආචාර්යවරයෙකු ලෙස තාරානාථ සඳහන් කරයි (History of Buddhism in India p. 14).
(කර්තෘ: කහපොල සුගතරතන හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
