ධමෙක් ථූපය
(Dhamekh). ඉන්දියාවේ බරණැස නගරයට නුදුරු සාරානාථහි බුදුරජුන් දම්සක් පැවතුම් සූත්‍ර දේශනාව කළ ඉසිපතන භූමියේ පිහිටි ධමෙක් ස්ථූපය ක්‍රි.ව. 6 වැනි සියවසේ දී පමණ ඉදිකරන ලද්දකි. එම කාල සීමාව ගුප්ත යුගයට අයත් වේ. ධම්මික චේතිය යන අපර නාමයෙන් ද හැඳින්වෙන මෙම ස්තූපය ධර්මාශෝක අධිරාජයන් ඉසිපතන භූමියෙහි සර්වඥ ධාතු නිදන් කර තැනූ ථූපය හෝ මෛත්‍රීය බෝසතුන් විවරණ ලත් තැන ඉදි කරන ලද ථුපය හෝ දම්සක් පැවැත් වීම සිදු වූ ස්ථානයෙ හි කර වූ ථුපය හෝ විය හැකි ය යන මත තුනක් වේ. ස්තූපය මුදුනේ සිට අඩි 110ක් යට දී ගඩොලින් නිම කළ පදනම ද එතැන් සිට අඩි 28ක් යටින් පොළෝ මට්ටමෙහි “යෙධර්මා හෙතු ප්‍රභවාදි” ශ්ලෝකය කොටන ලද සෙල් පුවරුවක් ද ලැබී තිබේ. 12 වන සියවසට අයත් සෙල්ලිපියක් ද බුදුපිළිම හා බෝධිසත්ව රූප කිහිපයක් ද කැටයම් සහිත ගල් ලෑලි හා ථූප කිහිපයක නටබුන් ආදිය ද මෙම ස්තූපයට උතුරු දෙස භූමිය කැණීමේ දී සොයා ගන්නා ලදි.
ඍජුකෝණාස්‍ර පාදමක් මත ස්තූප ඉදිකිරීම සාමාන්‍ය සිරිත වුව ද ධමෙක් ස්තූපය එබඳු පාදමක් රහිතව පොළෝ මට්ටමෙහි ම ගොඩනගා තිබේ. ස්තූපයෙහි කුක්ෂිය ගඩොලින් බැද ඒ වටා ගල් අල්ලා තිබේ. එම ගලක් අඩි දෙකේ සිට තුන දක්වා දිග ය. පළල අඩි 18ක් ද උස අඟල් 12ක් ද වේ. මෙකී සෙල්මුවා කඤ්චුකය පසු කලෙක යොදන ලද්දකැ'යි අදහස් කරනු ලැබේ. ස්තූපයේ කුක්ෂිපාදය සිලින්ඩරාකාර ය. ඒ මත සිලින්ඩරාකාරව ම ගඩොලින් බඳින ලද උපරිකාංගය යෝධ ප්‍රමාණයකට බැඳීමට අදහස් කරන ලද නමුත් එය බැඳ අවසන් නොකරන ලද බව පෙනේ. දැනට ස්තූපයේ උස ප්‍රමාණය අඩි 28කි.
මුදුන උල් ව සිටින පරිද්දෙන් ඉදිරියට නෙරවා බේරන ලද තීරු අටකින් කුක්ෂිපාදය ඛණ්ඩවලට බෙදේ. ඉදිරියට නෙරා සිටි එක් එක් තීරුව මැද පිළිම තැන්පත් කිරීම සඳහා සාදන ලද කුලංගිය බැගින් වේ.
නෂ්ටප්‍රාය වූ මේ ස්තූපයෙහි දැනට දක්නා ලැබෙන සිත් ඇදගන්නා අගය වූ කලී කුක්ෂිපාදයෙහි සෙල්මුවා කඤ්චුකයේ යොදා ඇති විසිතුරු කැටයම් සැරසිල්ලයි. ජ්‍යාමිතික රටාවලින් හා මල්ලියකම්වලින් යොදා ඇති විසිතුරු කැටයම් සැරසිල්ලයි. ජ්‍යාමිතික රටාවලින් හා මල්ලියකම්වලින් සැදුණු එම සැරසිල්ල අජන්තාවේ ලෙන්වල සීලිම් සැරසීම සඳහා චිත්‍රණය කර ඇති සැරසිලි රටාවලට සමාන ය.
(කර්තෘ: ජිනදාස ලියනරත්න)
(සංස්කරණය නොකළ)
