ධර්‍මචක්‍ර ස්තූපය
බරණැස ඉසිපතන භූමියෙහි තිබුණු මහ පිළිමගෙට වයඹ දිගින් වූ මෙම ශෛලමය ථූපය අශෝකාධිරාජයන් විසින් කරවන ලද්දකි. ථූපයේ උස අඩි සියයකට අධික බවත් එය ඉදිරිපිට අඩි 70ක් පමණ උස් වූ දීප්තිමත් ගල් ටැඹක් තිබුණු බවත් ජේඩ් නම් ගල් වර්‍ගය මෙන් බබළන්නා වූ ද ආලෝකය පතුරු වන්නා වූ ද යථෝක්ත ගල්ටැඹ ඉදිරියෙහි තමන්ගේ පැමිණිලි කියා සිටින්නන්ට ශුභාශුභ ලකුණු පෙනෙන බවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ ප්‍රථම ධර්‍මසේනාව පැවැත්වූයේ මේ ස්තූපය පිහිටි තැන බවත් හියුං සියාං නම් වන දේශාටක භික්ෂුන් වහන්සේගේ ගමන් විස්තරයෙහි සඳහන් වේ.
විනාශභාවයට ගිය මෙම ථූපය තිබෙන්නට ඇතැයි පුරාවිද්‍යාඥයෝ නිගමනය කරති. ධමෙක් ථූපයටත් මූලගන්ධකුටි විහාරයටත් අතර භූමියෙන් ශෛලමය ථූප හයක පදනම් පුරාවිද්‍යාඥයන්ට හමු වූ බව සඳහන් වන බැවින් ඉන් එකක් ධර්‍මචක්‍ර ස්තූපයේ පදනම විය හැකි බව සැලකිය හැක. ක්‍රි.ව. 1026 දී ස්ථිරපාල, වසන්තපාල යන සොහොයුරන් දෙදෙන මෙම ථූපය ප්‍රතිසංස්කරණය කළ බව ඒ දෙදෙනා විසින් කොටවන ලද ශිලා ලිපියක සඳහන් වේ. ධම්ම රාජික ස්තූපය (බ.) යටතේ ධමේක් ස්තූපය පිළිබඳ කොටස් බලන්න.
(කර්තෘ: ඩී.ආර්. සෙනෙවිරත්න)
(සංස්කරණය නොකළ)
