නාමරූප සමාසය
අභිධර්ම විෂයක, ගද්‍ය පද්‍ය මිශ්‍ර, අතිසංක්ෂිප්ත පාළි කෘතියක් වූ නාමරූප සමාස නම් ධර්ම ග්රන්ථය ධම්මසංගණී ආදී අභිධර්මප්‍රකරණයන් හැදෑරීම, වාචෝද්ගත කිරීම සඳහා මූලික අත්පොතක් වශයෙන් ලියැවුණු සාරසංග්‍රහයකි. ග්‍රන්ථයෙහි කර්තෘ, කාලාදිය ගැන ආන්තරික වශයෙන් කිසිදු සඳහනක් නැත. බුරුම කෘතියක් වූ ගන්ධවංසයෙහි සඳහන් වන්නේ, මෙය ලංකාවේ ඛෙම නම් තෙර කෙනකුන් විසින් ලියන ලද්දක් බවයි. එහෙයින් මෙය ඛෙමප්පකරණ යන නාමයෙන් ද එරට හැඳින්වේ.
මේ ඛෙම යනු ගත්කතුවර පාළි නාමය ගම්පළ යුගයේ (14 ශ.ව.) නිකාය සංග්‍රහයෙහි ද සද්ධර්මරත්නාකරයෙහි ද එනුයේ 'ක්‍ෂෙම' නම් සකු නමිනි. මහානාම රජු දවස, බුද්ධඝෝෂ හිමි පටන් (පොළොන්නරු යුගයේ) මෞද්ගල්‍යායන හිමි තෙක් වූ ග්‍රන්ථකාරක ආචාර්ය මහාස්ථවිරයන් එකොළොස් නම අතර මෙතුමා දැක්වුණේ ද, (ධර්ම ශ්‍රී, බුද්ධ රක්‍ෂිත, මෞද්ගල්‍යායන වැනි) සකු හැඩය ගත් 'ක්‍ෂෙම' යන රූපයෙනි. ලංකා, බුරුම දෙරටේ ම මෙතුමා ධර්ම ග්‍රන්ථයන් රචිත ආභිධම්මික බෞද්ධ ආචාර්යවරුන්ගෙන් කෙනකු ලෙස සම්භාවිත බව මින් පෙනේ.
අභිධම්මත්ථ සංගහ, නාමරූප පරිච්ඡේද, පරමත්ථ විනිච්ඡය යන අභිධර්ම ග්‍රන්ථ ලියූ අනුරුද්ධ තෙරුනුගේ ද, සච්චසංඛෙපය ලියූ ආනන්ද (ආනන්ද වනරතන) තෙරුන්ගේ ද නම් දෙකට අනතුරුව ඛෙම නම් තෙරුන් ඛෙමප්පකරණය කළහයි යනු ධර්මකීර්ති සංඝරාජයන් ලියූ සද්ධම්ම සංගහ නම් ග්‍රන්ථයෙහි සඳහන් වෙයි. (සද්ධම්ම සංගහ, 9 පරි. 17 ප.). මේ අනුරුද්ධ, ආනන්ද (ආනන්ද වනරතන) ආදී අභිධර්ම විශාරද තෙරවරුන් විසූ කාලය වූයේ දහවන සියවසයි. IV මහින්ද (956-972) රජුගේ මිහින්තලා (A) පුවරු ලිපියෙහි සඳහනක් අනුව විනය සූත්‍ර පිටකයන්ට වඩා වැඩි අනුග්‍රහයක් අභිධර්ම පිටකයට දෙන ලද කාල පරිච්ඡේදයකි, මෙය. මේ රජුගේ මිහින්තලා (A) පුවරු ලිපියෙහි, “වනවළා කියන බික් සඟ හිමියන්ට් නඩින් පිඬින් වසග් පසක් ඉසා සුතත් වළා... වසග් සතක් ඉසා බිදම් වළා... වසග් දොළොසක් ඉසා” (EPIGRAPHIA ZEYLANICA.Vol.i p.85) යනුවෙන් ‘විනයො නාම සාසනස්ස ආයූ’ යන (විනයට්ඨකථාවේ) ස්ථවිරවාද සම්මතය ද ඉක්මවා විනය, සූත්‍ර, පිටකයන්ට ද වඩා අභිධර්ම පිටකය සඳහා රාජානුග්‍රහයත්, මේ රජු විසින් ම සිත්‍ථගාම (හුලිගම්) පරිවෙන් වැසි ධම්මමිත්ත තෙරුන්ලවා 'අභිධම්ම වණ්නනා' නම් ග්‍රන්‍ථයක් ලියවීමත් (ඌන පුරණ සහිතො මහාවංසො - බුද්ධ දත්ත සං. 1959, 52.35), රජුගේ ම ආරාධනාවෙන් දාඨනාග තෙරුන් විසින් රජුට අභිධර්මය දෙසීමත් (එම 52.36), එසේම රජු 'ධම්මසංගණී' පහය කරවීමත් (එම 52.45) ආදිය පළ කරන්නේ, මෙකල අන් හැම ඉක්මවා අභිධර්ම අධ්‍යාපනය සඳහා විශේෂ අනුග්‍රහ පැවති බවයි.
IV දප්පුල (924-935) රජුගේ විශේෂානුග්‍රහය ලැබූ, ඔහුගේ වෙස්සගිරි පුවරු ලිපියෙහි ‘මුල සො වෙහෙර්’ (EZ. i, p. 24) නම් වූ මූලසෝම විහාරයෙහි විසූ (අභිධම්මත්ථ සංගහෝ, - මූලසෝම ධඤ්ඤධිවාස...) අනුරුද්ධ තෙරුන් ද (මේ නාමරූප සමාසයට බෙහෙවින් සමීප නමක් ඇති) නාමරූප පරිච්ඡේදයන් අභිධම්මත්ථ සංග්‍රහ නම් ගාථාමය සාරසංග්‍රහයක් කම්බරට තඤ්ඩනගරයෙහි වෙසෙමින් ලියූහයි කී පරමත්ථ විනිච්ඡයක් ඇතුළු අභිධර්ම ග්‍රන්ථ තුනක් මෙකල රචනා කිරීම ද පෙන්වන්නේ දහවන සියවස අභිධර්ම අධ්‍යාපනයේ උච්චතම අවස්ථාව වූ බවයි. මේ ඓතිහාසික පසුබිමින් ද තහවුරු වන්නේ, පූර්වෝක්ත ගන්ධවංස, සද්ධම්මසංගහ යන කෘතිවල සඳහන් පරිදි අභිධර්ම ග්‍රන්ථ රචක අනුරුද්ධ, ආනන්ද (ආනන්ද වනරතන) සහ ඛෙම යයි අනුපිළිවෙලින් (සද්ධම්මසංගහො - 9 පරි. 14,15,16,17 ගාථා) නම් කළ තෙරවරුන් හා ප්‍රකරණ දහ වන සියවසට අයත් වන බවයි.
මේ පිළිබඳ මළලසේකර මතය (THE PALI LITERATURE - G.P.MALALASEKERA, 1956, PP. 155 - 156) ද, පොල්වත්තේ බුද්ධ දත්ත මතය (ථෙරවාදී බෞද්ධාචාර්යවරයෝ, 1960, පිටු 55-72 සහ පාලි සාහිත්‍යය, 1966, පිටු 323-325) ද නොවෙනස් ය.
නාමරූප සමාසය සිංහලාක්‍ෂරයෙන් එහි සිංහල අර්ථව්‍යාඛ්‍යාන ග්රන්ථය වූ සිලි පිටපත ද සමඟ 1908 දී ප්‍රථම වරට (ඩිමයි පිටු 72 කින් යුතුව) විද්‍යා ප්‍රකාශ මුද්‍රණයක් වශයෙන් පළ කොට ඇත්තේ, බටපොළ ධම්මපාල නාහිමියන් විසිනි. ධම්මපාල හිමි සංඥාපනයෙහි ලා නාම රූප සමාසය ද අනුරුද්ධ තෙරුන්ගේ ම කෘතියක් විය හැකි යයි අනුමාන කරන අතර හැම අභිධර්ම ග්‍රන්ථයකට ම වඩා මෙය අතිසංඤවප්ත බව ද, මූලාශ්‍රිත පුස්කොළ අත්පිටපතෙහි අග්‍ර පත්‍රය ඌන බව ද සඳහන් කරයි. “අභිධර්මාර්ථ සංග්‍රහ ආදී සියලු පොත්වල උපචය, සන්තති රූපද්වය ලක්‍ෂණ රූපයෙහි ඇතුළත් කොට ලක්‍ෂණ රූප සතරෙකැයි ද, විකාර රූප පසෙකැයි ද ජරතා, අනිච්චතා දෙක පමණක් ලක්‍ෂණ රූපයයි ද කියන ලදි. මෙය ආචාර්යයන්ගේ මතභේදයක් ද, ලිපිජාත දෝෂයක් දැයි විඥයන් විසින් පරීක්‍ෂා කටයුතු” යයි ද පෙන්වා දෙයි. (නාමරූප සමාසො, සංඥපනය, 1908, 6 පිට)
මෙය ද අනුරුද්ධාචාර්යයන්ගේ කෘතියෙකැයි යන්න අසම්භාවිත ය. අනුරුද්ධාචාර්යයන් තම කෘති සියල්ල අග ස්වනාමය හා ස්ථානාදිය ගැන ද යම් යම් තොරතුරු සඳහන් කරන නමුත් මේ නාමරූප සමාසයෙහි හෝ අන්තැනක හෝ ඒ බවත් සඳහන් කොට නැත. අනුරුද්ධ කෘතියක් වූ නාම රූප පරිච්ඡේදය අග මහාචේතිය, මහා බෝධි භූෂිත (අනුරාධපුර) මහාවිහාරය බොහෝ කලක් භික්‍ෂූන් වහන්සේලාගෙන් බැබළේවා යන ප්‍රාර්ථනය දක්නා ලැබේ. මේ කරුණු අනුව මේ අභිධර්ම ග්‍රන්ථ කිහිපය අතර නාමරූප සමාසය ඒක කර්තෘක නොවූ වත් මහා විහාරය මූලස්ථාන කොට පැවති අනුරාධපුර අගභාගය වන දහවන සියවසට අයත් බව දැනට සම්භාවිත මතය වෙයි.
පොළොන්නරු යුගයට (12 ශත වර්ෂයට) අයත් වාචිස්සර මහා සාමි නම් ලාංකේය තෙරනමක් විසින් මෙයට ලියූ නාමරූප සමාසටීකා නම් කෘතියක් ද වේ. එය නාමරූප සමාසයේ පුරාතන සිංහල ව්‍යාඛ්‍යානය වූ සිලි පිටපතට ද වඩා පුරාණතර සේ පෙනේ. මේ නාමරූප සමාසයත් එහි ටීකාවත් දෙක ම මහා සාමි වාචිස්සර තෙරුන් විසින් ලියන ලදැයි යන මතය ලුසී ද සොසිසා විසින් (A CATALOGUE OF THE TEMPLE LITERATURE OF CEYLON, 1885, P.08) දරා ඇත.
පොළොන්නරුවේ ජේතවන පරිවෙණාධිවාසී ශ්‍රී ශාරිපුත්‍ර සංඝරාජයන්ගේ දෙවන ශිෂ්‍යයා වූ, පාළි ථූපවංස, සීමාලංකාර ආදිය ලියූ වාචිස්සර තෙරුන් විසින් සච්චසංඛෙප ටීකා, නාමරූප පරිච්ඡේද ටීකා, නාමරූප සමාස ටීකා, අභිධම්මාවතාර ටීකා යන පුරාණ ටීකා ග්‍රන්ථ ලියන ලද බව බුරුම සාසනවංසයෙහි (“සච්චසංඛෙප නාමරූප පරිච්ඡේද ඛෙම අභිධම්මවතාරානං පොරාණ ටීකා වාචිස්සර මහා සාමි තෙථරො... ”) සඳහන් වේ. (ථෙරවාද බෞද්ධාචාර්යයෝ - බුද්ධදත්ත, 1969, පිට 91.) වාචිස්සර මහාසාමි ලියා ඇත්තේ නාමරූප සමාස පොරාණ ටීකාව මිස මූල ග්රන්ථය නොවන බව ම සම්භාව්‍ය මතයයි. ටීකා යුගයේ ආරම්භය ද පොළොන්නරුව හෙයිනි.
මේ නාමරූප සමාසය ඇරඹෙන්නේ රත්නත්‍රය වන්දනා ගාථා දෙකකිනි. එයට ග්‍රන්ථ නාමය ද ඇතුළත් වේ.
1. “ගම්භීරං නිපුණං ධම්මං මරූනං යො පකාසිය සහස්සක්ඛස්ස උය්‍යනෙ වසං වස්සං නරාසභො”
2. “නමස්සිත්‍වාන තං නාථං ධම්මං සංඝං ව සාධුකං සමාසං නාමරූපස්ස භඤ්ඤමානං සුනාථ මෙ”
අනතුරුව විෂය නිර්දේශය ඇරඹෙන්නේ මෙබඳු අතිසංක්ෂිප්ත වැකිවලිනි.
3. “තත්‍ථ සමාසතො දෘකූන නවුති චිත්තානි”
“තානි චතුබ්බිධානි හොන්ති කථාං? කුසලාකුසල කිරිය විපාක භෙදෙන තෙසු එක වීසති කුසල චිත්තානි. ද්වාදස අකුසල චිත්තානි, ඡත්තිංස විපාක චිත්තානි, වීසති කිරිය චිත්තානි.
4. චතුබ්බිධාන කසලානි, කාමරූපාරූප ලෝකුත්තර භෙදෙන, අට්ඨ කාමාවචරානි, පඤ්ච රූපාවචරානි, චත්තාරි අරූපාවචරානි, ච, චත්තාරි ලොකුත්තරානි චෙති.” ග්‍රන්ථයෙහි ඇතුළත් මාතෘකා සියල්ල සංග්‍රහ කළ උද්දාන ගාථා පඞ්ක්තියකින් නාම රූප සමාසය අවසන් වේ. (එහෙත් 1908 මුද්‍රිත ධර්මපාල සංස්කරණයෙහි අවසාන ගාථා කිහිපයක ඌණතාවක් පෙනේ.)
(කර්තෘ: විමල විජයසූරිය)
(සංස්කරණය නොකළ)
