නිකාය සඞග්‍රහය
'නිකාය සඞග්‍රහය නම් ශාසනාවතාර චරිතය' (29 පිට.) යනුවෙනි, කතුවරයා මේ පොත හැඳිනවූයේ. ථෙරවාදය මුල් කොට ගෙන භික්‍ෂූන් වහන්සේලා අතර ඇති වූ නිකාය පිළිබඳ තොරතුරු ඇතුළත් ග්‍රන්ථයක් හෙයින් නිකාය සංග්‍රහය යනු ද ශාසනය පැතිර ගිය හැටි පළවන පොතක් හෙයින් ශාසනාවතාර යනු ද මේ පොතට ගැළපේ.
නිකාය සංග්‍රහය 'ශාසන ප්‍රවෘත්තිය සැකෙවින් හඟවනු පිණිස' (1 පි.) ලියන ලද ශාසනවංශයකි. ශාසනයාගේ විරස්ථිතියට හේතුව 'ශ්‍රද්ධා බුද්ධි සම්පන්න විචාරක්‍ෂව මධ්‍යස්ථ රාජ රාජ මහාමාත්‍යාදීන්' (29 පි.) බව පළ කිරීමේ අදහසින් මේ පොත ලියා ඇත.
නිකාය සංග්‍රහය කෙළේ ගම්පොළ ගඩලාදෙණි විහාරවාසී දෙවරක්‍ෂිත ජයබාහු ධර්‍මකීර්ති සංඝරාජ මාහිමියන් ය. බාලාවතාර, ගඩලාදෙණි සන්නය, සද්ධර්‍මලඞකාරය යන පොත් කළ දෙවන ධර්‍මකීර්ති මාහිමියෝ මුන්වහන්සේයි. ගම්පොළ යුගයෙහි ශාසනනාරධාරී ව සිටි සම්භාවනීය සංඝපීතෘවරයා ද කීර්තිධර පඬිවරයා ද මුන්වහන්සේයි.
නිකාය සංග්‍රහය කුඩා පොතකි. එහි පිටු ගණන ඩිමයි ප්‍රමාණයේ 30කි. එහි පරිච්ඡේද බෙදීම් ආදියක් දක්නට නැත.
ශාසන දියුණුව හා පරිහානියට හේතු වන කරුණු දැන ගෙන ඊට පිළියම් යෙදිය හැකි වන පරිදි ශාසනකථාව හා නිකායන් පිළිබඳ තත්වය සලකා ගැනීමට මේ පොත උපකාරී වේ. ශාසන ඉතිහාසය සැකෙවින් මෙහි පිඬු වන හෙයින් ඉන්දියාවේ හා ලංකාවේ බුද්ධාගම, විශේෂයෙන් ථෙරවාදය පිළිබඳ ඉතිහාසය මෙයින් දත හැකි වේ.
නිකාය සංග්‍රහය ගම්පොළ පස්වෙනි බුවනෙකබාහු රජතුමා රජ පැමිණි පස්ළොස් වැනි වර්‍ෂයෙහි කරන ලද බව පෙනේ. එනම් ශ්‍රී බුද්ධවර්ෂ 1929ක් පිරුණු අවස්ථාවේ දී ය. එහෙත් මෙහි අග ඒ රජතුමාට පසුව ලක්රජයට පත් දෙවන වීරබාහු දවස එනම් ශ්‍රී බු.ව. 1939ක් වූ අවස්ථාවේ සිදු වූ ශාසන ශුද්ධිය ගැන ද සඳහන් වන හෙයින් ඒ (පිටු දෙකක් පමණ වූ) කොටස ධර්‍මකීර්ති මාහිමියන් විසින් ම පොත ලියා අවුරුදු දහයකට පසුව ලියන ලදැයි සලකනු ලැබේ.
නිකාය සංග්‍රහය කුඩා පොතකි. කතුවරයා ඉතා ලුහුඩින් පොත ලිවීමට මහත් උත්සහායක් දරා තිබේ. මෙහි මහාවංශාදී පූර්‍ව ඉතිහාස නිබන්ධාදියෙහි නැති අමුතු යමක් නැතැයි කර්‍තෘපාදයෝ ම කියති. පෞරාණිත ගුණගරුක ශාසනමාමක මහා ස්ථවිරවරයන් ශ්‍රද්ධාවත් රජ මහඇමැතියන්ගේ ගුණ වර්‍ණනා කොට දීර්‍ඝායු ප්‍රාර්ථනා කොට ලියූ පැරැණි ග්‍රන්ථ හා ලිපි ඇසුරෙන් ලියන ලදැයි ධර්‍මකීර්ති මාහිමියන් කියන්නේ ස්වකීය ග්රන්ථය ප්‍රමාණවත් සත්‍ය කරුණු ඇතුළත් කෘතියක් බව හඟවමින් ය.
ථෙරවාදය පිළිබඳ නිකාය සංග්‍රහය වැදගත් ලුහුඬු ඉතිහාසයකි. මෙහි සෙසු නිකායයන් ගැන තිබෙන කථා ප්‍රවෘත්ති ඓතිහාසිකයන්ගේ විවේචනයට භාජනවනු ඇති. එහෙත් ඒවා ශාසනවංශය විමසන්නට ඉතා වැදගත් ය.
ශාසන ඉතිහාසය ලියන්නට පෙර බුද්ධ චරිතය එක ම වාක්‍යයකින් (ඩිමයි පිටු එකහමාරකින්) නිකාය සංග්‍රහයෙහි පිඩු කළ අයුරු මනහර ය. සුමේධ බෝධිසත්වයන් බුදුබව පතා විවරණ ලැබ පෙරුම්පුරා සිද්ධාර්ථ ගෞතම නමින් ඉපිද බුදු ව පන්සාලිස් වසක් සදහම් දෙසා පිරිනිවන් පෑ පුවතින් උන්වහන්සේගේ ආදාහන විස්තරයත් ඒ එක ම වාක්‍යයෙහි ඇතුළත් වේ. ප්‍රථම, ද්විතීය, තෘතීය සංගායනා ද නිකාය භේද ද ලක්දිව බුදුසසුන් පිහිටු වීම ද රජදරුවන් සසුන් දියුණුවට රුකුල් දුන් පුවත් ද ශාසන පරිහානි අවස්ථා ද ලක්දිව නිකාය භේද විස්තර ද වෛතුල්‍යවාදය ප්‍රචාර කළ භික්‍ෂූන් ද රජුන් ද ඇමැතියන් ද වෙනස් පුද්ගලයන් ද ථෙරවාදය රැක ගන්නට උපස්තම්භක වූ තෙරවරුන් ද පාලකයන් ද ගැන ලුහුඬින් නිකාය සංග්‍රහයෙහි තොරතුරු පළ වේ. ලක්දිව ශාසන ශුද්ධි පැවැත්වූ මහා තෙරවරුන් ගැන ද ඊට අනුබල දුන් රජ ඇමැතියන් ගැන ද කරුණු සඳහන් කරන ධර්‍මකීර්ති මාහිමියන් මෙහි පළ කරන ලද නිකායාන්තරිකයන්ගේ ධර්‍ම ග්‍රන්ථ ලේඛනය ද ඉතා වැදගත් ය. මෙකල සොයා ගත නොහැකි දුර්ලභ පොත් රැසක් ඒ ලේඛනයෙහි පෙනේ. වර්‍ණ පිටක, අංගුලිමාල පිටක, ගූඪවෙස්සන්තර, රට්ඨපාල ගර්ජිත, ආලවක ගර්ජිත, ගූඪවිනය, මයාජාලතන්ත්‍ර, සමාජ තන්ත්‍ර, මහාසමයතත්ත්‍ව, තත්ත්‍ව සංග්‍රහ, භූත චාමර, වාප්‍රාවෘත, චක්‍ර සංවර, ද්වාදශ චක්‍ර, භෙරුකාද්බුද, මහාමායා, පදනඃක්‍ෂෙප, චතුෂවිෂ්ට, පරමර්‍ද, මරීච්‍යුදභව, සර්‍ව බුද්ධ, සර්‍ව ගුන්‍ය, සමුච්චය, මායාමර්චිකල්ප, හෙරම්බ කල්ප, ත්‍රිසමය කල්ප, රාජකල්ප, වජ්‍රගන්ධාරකල්ප, මරීචි ගුහ්‍යකල්ප, ශුද්ධසමුච්චය කල්ප යන තන්ත්‍ර හා කල්ප ශාස්ත්‍ර ග්‍රන්ථ එහි නමින් සඳහන් වේ. වෛතුල්‍ය පිටක, රත්නකූට, අක්ෂරසාරීය වැනි ශාස්ත්‍ර හා සූත්‍ර ග්‍රන්ථවල ද නම් එහි පෙනේ. මේ නම් ලැයිස්තුව සැපයීමේ දී ධර්‍මකීර්ති මාහිමියන් සමන්තපාසාදිකා විනය අටුවාව, සාර්ත්‍ථප්පකාසිනී සංයුත්ත සඟි අටුවාව, සාරත්‍ථදීපනී විනය ටීකාව, විනයත්‍ථවඤජූසා විනයටීකාව සහාය කරගත් බව පෙනේ. මෙහි සඳහන් වූ ශාන්තිරක්‍ෂිතාචාර්යන්ගේ තත්වසංග්‍රහය වැනි පොත් ඉන්දියාවේ දැනට මුද්‍රිතව තිබේ. ඇතැම් රජවරුන් ගැන මහාවංශයට වඩා අමුතු පුවත් නිකාය සංග්‍රහයෙහි පළ වේ. මත්වළසෙන් හෙවත් පළමුවන සේන රජු ගැන මෙහි සඳහන් වන්නේ ථෙරවාදීන්ට අහිතවතකු ලෙසිනි. එහෙත් එබන්දක් මහාවංශයෙන් නොහැගේ.
නිකාය සංග්‍රහය ඉතිහාස පොතක් වශයෙන් අගය වීමට හේතු කීපයකි. මහාවංශාදී පුරාතන පොතපත බලා සැකවින් ශාසන ප්‍රවෘත්ති එළිකොට එක්රැස් කිරීම එකකි. නිකායාන්තරිකයන්ගේ පොතපත ගැන සඳහන් කිරීම තව කරුණකි. වැදගත් ශාසනශුද්ධි ගැන සඳහන් කිරීම ද එක හේතුවකි. ලක්දිව ශාසන දියුණුවට මුල්ව ක්‍රියා කළ මහතෙරවරුන් මහරජදරුවන් ගැන සඳහන් කිරීම ද හේතුවකි. එසේම සිංහලාදි භාෂාවලින් පොතපත ලියා ශාසනය හා සාහිත්‍යය පෝෂණය කළ ලාංකික ගිහිපැවිදි පඬිවරයන්ගේ නම් සඳහන් කොට තිබීම ඉතා ම වැදගත් කරුණකි. ඒ නාමලේඛනයෙහි නොඑක් අඩුපාඩු පෙනෙතත් එයින් සිංහල උගතුන් බෞද්ධ ග්‍රන්ථකාරයන් සමූහයක කාලාදිය සලකා ගැන්මට සෑහෙන රුකුලක් ලැබේ.
නිකාය සංග්‍රහයෙන් ඉන්දියාවේ බෞද්ධ ඉතිහාසය ගැන ද යම් යම් සිද්ධි තීරණය කර ගත හැකි වේ. තත්ත්‍ව සංග්‍රහය ශෝධනය කොට මුද්‍රණය කළ පඬිවරයා තත්ත්‍ව සංග්‍රහ යනු තර්‍ක සංග්‍රහ යනු වරදවා සඳහන් වීමකැයි සිතා මුල දී ඒ පොත ගැන දැන ගන්නට ලැබුණු විට ඉන්දියාවේ සංස්කෘත උගතුන් උනන්දුවක් දැක්වූයේ නැතැයි ද පසුව එය ශාන්තරක්‍ෂිත තෙරුන් කළ වටිනා බෞද්ධ දර්‍ශන ග්‍රන්ථයක් බව පෙනීගොස් ඒ දුර්ලභ ග්රන්ථය ශෝධනය කිරීමට පෙළඹුණු බව ද සඳහන් කරයි. නිකාය සංග්‍රහය ඒ භාරතීය උගතුන්ට කියවන්නට ලැබුණේ නම් එබඳු හැඟීමක් ඇති නොවනු නිසැක ය. නිකාය සංග්‍රහය ඉන්දියාවේ හා ලංකාවේ ශාසන වංශය පමණක් නොව ශාස්ත්‍රීය සාමාජික සිද්ධි පිළිබඳ අදුරු තැන් ගැනත් යම් යම් ආලෝකයක් විහිදු වන බව මෙයින් පැහැදිලි වේ.
පසුව ශාසන ප්‍රවෘත්ති හා ලංකා ඉතිහාසය ගැන කරුණු ලියූ උගතුන් නිකාය සංග්‍රහය රිසි සේ පරිශීලනය කළා පමණක් නොව එයින් කරුණු නිදහස්ව උපුටා ගත් බවත් පෙනේ. නිකාය සංග්‍රහය කළ ධර්‍මකීර්ති සංඝරාජයන්ගේ ශිෂ්‍ය වූ ශ්‍රී ධම්මදින්න විමලකීර්ති මහතෙරණුවෝ සද්ධර්‍මරත්නාකරය තැනීමේ දී නිකාය සංග්‍රහය හා සද්ධර්‍මාලංකාරය ද බෙහෙවින් ඇසුරු කළ බව පෙනේ. එහි 12 වැනි පරිච්ඡේදයට මුළුමනින් ම වාගේ නිකාය සංග්‍රහය විස්තරය ඇතුළත් කර තිබේ. එසේම මහනුවර යුගයට අයත් රාජරත්නාකරය, ස්‍යාමොපසම්පදාවත වැනි ඉතිහාස පොත්වල ඉතා වැඩිහරියක් නිකාය සංග්‍රහ වාක්‍ය ප්‍රදේශ ම ය. නිකාය සංග්‍රහය ලීවාට පසුව උගතුන් විසින් ඒ පොත ශාසන වංශයක් වශයෙන් උසස් කොට පිළිගත් බව මෙසේ පාඨ උපුටා ගැනීමෙන් ප්‍රකාශ වේ.
වර්‍තමාන යුගයෙහි ද ලංකා ඉතිහාසය හා ශාසන වංශය පිළිබඳ තොරතුරු විමසා බලන උගතුන්ට මාර්‍ගදෙශක ග්‍රන්ථයක් වශයෙන් නිකාය සංග්‍රහය මහත් ගෞරවයකට භාජන වේ. සිංහලයෙන් ලියන ලද අමරණීය ග්‍රන්ථයක් වශයෙන් ද නිකාය සංග්‍රහය කර්‍තෘපාදයන්ට විශාල කීර්තියක් ලබා දෙයි. මෙය ඩබ්ලිව්.ඇෆ්. ගුණවර්ධන මුදලිඳුගේ සහාය ඇතිව සී.ඇම්. ප්‍රනාන්දු මහතා විසින් ඉංග්‍රීසි භාෂාවට ද පෙරළා තිබේ.
නිකාය සංග්‍රහය කීපදෙනකු විසින් මුද්‍රිත ය. මේ එබඳු ශෝධන කීපයකි:
නිකාය සංග්‍රහය (1922) - ආණ්ඩුවේ මුද්‍රණය
නිකාය සංග්‍රහය - මුනිදාස කුමාරතුංග
නිකාය සංග්‍රහය - වේරගොඩ අමරමෝලි
(කර්තෘ: කොටහේනේ පඤ්ඤාකිත්ති හිමි: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
