නේරඤ්ජා නදිය
නේරඤ්ජා යනු ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ සිද්ධාර්ථ තවුසා ලෙස දුෂ්කර ක්‍රියා වැඩීමට තෝරාගත් ප්‍රදේශයේ පිහිටි නදියකි. ඉන්දියාවේ පැටිනා නගරයට නිරිත දෙසින් හා බෙංගාලයට බටහිර දෙසින් පිහිටි වත්මන් බිහාර (භගල්) ප්‍රාන්තය පුරාණයේ හඳුන්වා ඇත්තේ මගධ ජනපදය යන නමිනි. එහි උතුරු සීමාව ගංගා නදියයි. නැගෙනහිරින් චම්පා නදිය විය. දකුණින් වින්ද්‍යා කඳුවැටියෙන් සීමා වූ අතර බටහිරින් සෝණ (සෝන්) ගංගාව ගලා බැස්සේය. මෙකී සිමාවන් මැදිකරගෙන පැරණි උරුවේල ග්‍රාමයේ කොටසක් වූ (ඹරුක) ගයාවට සැතපුම් දෙකහමාරක් පමණ ඈතින් ගලාබසින මෝහනී (ඵදය්බැ) ගංගාවේ ශාඛාවක් ලෙසින් නේරඤ්ජාව ගලාබසී. නේරඤ්ජාව හෙවත් නෛරඤ්ජනා (නිල්දලා) ගඟ අද හඳුන්වනු ලබන්නේ පැල්ගූ (ඡය්කටදද) නමින්ය. සමහර හින්දූහු එය ලිලාජන් (ඛසක්ව්බ) හෙවත් (ඛසක්ටමබස) යනුවෙන් ද හඳුන්වති. වසරේ වැඩි කාලයක් අඩු ජලප්‍රමාණයක් දරා සිටින සැතපුම් කාලක් පමණ පළල නේරඤ්ජාව වර්ෂා කාලයේ ජලයෙන් පිරී මහා ගංගාවක් බවට පත්වෙයි.
සිද්ධාර්ථ බෝසත් චරිතය සමඟ නේරඤ්ජා නදිය බෙහෙවින් සම්බන්ධ වෙයි. ගිහිගෙයින් නික්මුණු බෝසතාණන් වහන්සේ රජගහ නුවරට පැමිණ ඉන් පිටත්ව මගධ රාජ්‍යයට අයත් ගයා ශීර්ෂයට ගිය බවත් එසේම බුදුබව පතා නේරඤ්ජා අසබඩ දුෂ්කර ක්‍රියා කරමින් දැඩි තපෝව්‍රත අනුගමනය කළ බවත් සඳහන් වේ. “නිල්දලා හෝ තෙර (නිර්වාණ සංඛ්‍යාත) යෝගක්ෂේමාධිගමය සඳහා විශේෂ පරාක්‍රම කොට අප්‍රාණකධ්‍යානයෙහි යෙදුණු (නිර්වාණ සංඛ්‍යාත) ප්‍රධානයෙහි මෙහෙයූ සිත් හෙවත් පරිත්‍යක්ත ආත්මභාවය ඇති මා කරා..” (“තං මං පධානපහිතත්තං නදිං නේරඤ්ජරං පති, විපරක්කම්ම ඣායන්තං යෝගක්ඛේමස්ස පත්තියා”)
පසුව බුද්ධත්වය අපේක්ෂාවෙන් නුගරුකක් මුල වැඩ සිටි බෝසතාණන් වහන්සේට සුජාතා දේවිය පිරිනැමූ කිරිපිඩු සහිත රන් තළිය රැගෙන නේරඤ්ජා ගං තෙරට වැඩිය බව සඳහන් වෙයි. උරුවේලා ජනපදයේ, ශ්‍රී මහා බෝධියට නැගෙනහිරින් පිහිටි සේනානි ගමේ දී සුජාතා සිටුදුව පිරිනැමූ කිරිපිඩු පාත්‍රය රැගෙන නේරඤ්ජා නදී තීරයට වැඩි බෝසතාණෝ ගංතෙර පාත්‍රය තබා ගඟට බැස ස්නානය කළහ. ඉන්පසු කිරිපිඩු වළඳා ‘ඉදින් මගේ අදහස මුදුන්පත් වේ නම්, මේ රන් තළිය උඩුගං බලා යේවායි අධිෂ්ඨාන කර පාත්‍රය ගඟට දැමූහ. බ්‍රාහ්මණ ලබ්ධිකයන් සඳහා පව් සෝදන පොකුණක් නේරඤ්ජාවේ වූ බව සඳහන් වේ. එය හැඳින්වූයේ ගයා සීස නමිනි. ගයා තොටුපළට ඉහළින් පිහිටි හෙයින් ගයා සීස විය. එය නේරඤ්ජා ගඟේ තොටුපළකි (ගයාතීර්ථ).
ගයා නම් ඍෂිවරයා කළ නිසා මේ ගම ගයා නම් විය. තොටුපළ ද ගයා විය. නේරඤ්ජාව අසබඩ පිහිටි මෙකී ගයා ශීර්ෂයේ තුන්බෑ ජටිලයෝ විසූහ. බුද්ධත්වය සඳහා නැගෙනහිර දිසාවට මුහුණලා බෝමැඬ බෝසතාණෝ වැඩ සිටියහ. ඒ නේරඤ්ජාව පිහිටි දිසාවයි. “නේරඤ්ජා නදී තීරයේ බෝරුක් මුල්හි...” (“නේරඤ්ජාය තීරේ බෝධිරුක්ඛමූලේ මහාපධාන පදහන්තෝ මාරං සසෙනං කණහං නමුචිං”) බුද්ධත්වය සඳහා පිහිට වූ බෝධිය පිහිටියේ නේරඤ්ජා නදී තීරයේයි. අජපාල නුගරුක පිහිටියේ ද නේරඤ්ජා නදී තීරයේ බව “උරුවෙලායං විහරාමි නජ්ජා නේරඤ්ජාය තීරේ අජපාල නිග්‍රෝධමූලේ පඨමාභි සම්බුද්ධෝ” යන්නෙන් ප්‍රකාශ වෙයි. නේරඤ්ජාව අවට සුන්දර පරිසරය දීඝනිකායේ අරියපරියේසන සූත්‍රයේ මෙසේ විස්තර වෙයි. එහි දැක්වෙන්නේ පසු කාලයක දී බුදුරජාණන් වහන්සේ සිය ශ්‍රාවකයන් අමතා, තමන් වහන්සේ වාසය කළ ස්ථානයක් හා ගතකළ අවස්ථාවක් හැඳින්වීමේ ස්වරූපයෙනි. “ඇවැත්නි, සත්‍යය කුමක්දැයි දැනගැනීම සඳහා ලොව්තුරා සුවයේ මුදුන් හිනිපෙත්ත සොයමින් ඇවිදුනෙම් ක්‍රමයෙන් උරුවෙලා ජනපදයේ සේනානී ගමට ළඟාවීමි. එහිදී මම රමණීය භූමිභාගයක් දුටිමි. එහි මනරම් වනපෙතක් විය. අසල වූ නදිය අලස ගමනින් ගලා ගියා ය. එය දෙපස සුදු සුසිනිඳු වැලිතලාවෝ ය. පිවිසීමට පහසු ඒ වැලිතලය අතිශයින් මනහර ය. වනපෙත සතරවටින් පිඬුසිඟා යාමට සුදුසු ගම් තිබිණ.”
(කර්තෘ: වලතර සෝභිත හිමි:)
(සංස්කරණය නොකළ)
