විලේගොඩ ධම්මානන්ද නාහිමි
ශ්‍රී සද්ධර්ම භාරතීශ්වර ධර්‍මකීර්ති ශ්‍රී විලේගොඩ ධම්මානන්ද නායක මහා ස්ථවිර වනාහි පූර්වාපර දේශීය භාෂා විෂයෙහි හසල බුද්ධිමත් පඬිවරයෙකු වූ මුන්වහන්සේ වර්ෂ 1884 සැප්තැම්බර් මස 18 වැනි දින මෙලොව ජනිත විය.
මාදුවගේ නන්දෝරිස් ද සිල්වා සහ අරුමාවඩු ලිචෝහාමි ද සිල්වා යන දම්පතීහු මුන්වහන්සේගේ මව්පියෝ වූහ. 1897 නොවැම්බර් මස 22 දින අම්බලම්ගොඩ සුනන්දාරාම මහා විහාරාධිපති ව වැඩ විසූ විලේගොඩ ශ්‍රී ශොහිතාභිධාන මාහිමිපාණන්ගේ ශිෂ්‍යයෙකු ලෙස ශාසනවාසාලංකාර කවිධජ විනාචරීය වැලිගම ශ්‍රී සුමංගාභිධාන අමරපුර නිකායේ මහානායක මාහිමිතුමාණන් වෙතින් පැවිදි බව ලැබූ මුන් වහන්සේ වර්ෂ 1906 පූනි මස 17 වැනි දින අරියවාසාලංකාර ශාසනධජ විනයාචාර්ය දොඩන්දූව පියරතනතිස්සාභිධාන නායක මාහිමිපාණන් උපාධ්‍යාය කොට ගෙන අම්බලම්ගොඩ මාදම්පා මොදර සීමා මාලකයේ දී උපසම්පදාවට පැමිණි සේක.
එහිදී උන්වහන්සේට බූස්සේ සුදර්‍ශනාරාමාධිපති සද්ධාතිස්ස නායක මහා ස්ථවිර දෙවාතුරේ සුධර්‍මාරාමාධිපති මලලගම සංඝානන්ද මහාස්ථවිර, අම්ලම්ගොඩ සුනන්දාරාම මහා විහාරාධිපති විලේගොඩ ශ්‍රී ශොභිතමහා ස්ථවිර යන තිදෙනා වහන්සේ කර්මාචකාචාරීහු වූහ. එදින උන්වහන්සේ විසින් මෙහි සඳහන් වන බුද්ධ වන්දනා ගාථා ශෂ්ඨකය මහාසංඝයා වහන්සේ ඉදිරිපිට කියවා පිළිගන්වන ලදි.
1. සම්බොධිංදස පාරමී ජලනිධිං පත්තො පනීතං ප්‍රථූ
ගම්භීරං විතරිත්ව දුත්තර තරං යොබොධිමූලෙ මුනි,
ලොකා ‘නන්දකරොනිසා කරනිකො’ ල්ලාසොපසන්තානනො
වන්දෙනං සුගතං තිලොක තිලකං බ්‍රහ්මස්සරංසන්තිදං
2. යොලොකත්ත්‍යවෙදිවාදි භගණාහිතොමහාවික්ක ම
සීහොසීහජනා ලීපාලි හජිතොපාදම්බුජොසන්තතො
ද්වත්තිංසාදිව්සට්ඨ ලකඛණ ඔරොරුනෙසුමෙරුපමො
වන්දෙතං සුගතං තිලොක තිලකං බ්‍රහ්මස්සරාසංන්තිදං
3. සම්බුද්ධස්සදධන්ති පාදකමලා යස්සුස්සවත්ථායවෙ
යෙතෙ මංගල ලක්ඛණානි සත්තං සසොචිතං ජන්තුනං
සජ්ජෙත්වා නාහිති නිවා මතපුරං සම්පාපුනෙසාධුකං
වන්දෙතං සුගතං තිලොක තිලකං බ්‍රහ්මස්සරංසංන්තිදං
4. සත්තානන්තදයාසුසීතල මනොසක්කාධි පස්සක්කතො
පඤ්ඤානුත්තරනග්ඝදීපමතුලංලොකත්වසිද්ධිප්පදං
පජ්ජලොසිතිලොකවෙස්මනිමහා විජ්ජාඣකාරොබහිදං
වන්දෙතංසුගතං තිලොකතිලකං බ්‍රහ්මස්සරං සංන්තිදං
5. වෙනෙය්‍යා මබුජකාන්නංසුවිපුලංබ්‍යෙධසිලොකුත්තර
ධම්මස්සාධුකරෙන ලොකතිමිරංයොබුධච ෙන්‍දාධුවං
බ්‍රහ්මිනෙදහිනුතො විසුධනයනො ලොකන්ත දස්සජිනො
වfන්‍දතං සුගතං තිලොක තිලකං බ්‍රහ්මස්සරංසන්තිදං
6. සමෙබාධොදය පබ්බතං සමුදිතොතෙජිද්ධිසම්භායුරො
ජන්තු චිත්තසරොජඝණ්ඩවික මෙකල්‍යාණවාචප්පයෙන
සබ්බාපුඤ්ඤතුසාර සොසනක රොසම්බුද්ධ වෙරොචනො
වන්දෙතං සුගතං තිලොකං බ්‍රහ්මස්සරං සන්තිදං
7. නිස්සෙ සෙසු ජනෙසුභාවිනමනො මෙත්තං කතතොයෙහිවෙ
සම්මානිබ්බුත කොධවණ්ඩදහනොලොකුත්තරං ලොකියං
සත්තානංසුඛවාපිහිධීති මනොයස්සු තනමස්සාමිනො
ව ෙන්‍දතං සුගතං තිලොක තිලකං බ්‍රහ්මස්සරං සන්තිදං
8. යාරූපස්සිරිමත්‍ථතෙසු විමලායාකෙතුමාලාසුභා
පජෙජාතච්චි විලාසායෙකලසීතා යස්සාසිසාබ්බඤඤුනො
සම්මාභූසිතහෙමමාල සදිසාලොකප්ප සාදායහි
වන්දෙතං සුගතං තිලොක තිලකං බ්‍රහ්මස්සරං සන්දිතං
අමරපුර නිකායේ කාරක සභිකත්වයක් ලත් මුන්වහන්සේට එම නිකායෙහි අධිකරණ නායකත්වය ද පවරන ලදි. මුන්වහන්සේ පළමු කොට ම අංගුත්තර නිකායෙහි සූත්‍රාගත ගාථාවන්ට ව්‍යාඛ්‍යාවක් ලියා පල කරවන ලදි. පන්සිය පනස් ජාතක පොත සීහලට නැගුවාට පසු සම්පූර්‍ණ පාලි අටුවාවක් සිංහලට නගන ලද්දේ මුන්වහන්සේ විසිනි. එනම්, සිංහල චරියා පිටකාර්ථ වර්‍ණනාවයි. එම පාලි අටුවාව ද මුන් වහන්සේ විසින් සංශෝධනයට පත් කොට මුද්‍රණයෙන් ප්‍රචාරිත විය. පාවචනොපායිනි නමින් ලංකාවේ පළ වූ එකම පාළි සඟරාවේ කර්තෘත්වය ද මුන්වහන්සේට හිමි වේ. ප්‍රාචීන භාෂොපකාර සමාගමේ හා රාජකීය ආසියාතික සමිතියේත් සාමාජිකත්වය දරා සිටිති. 1941 දී වන්දනාමාන සඳහා භාරත දේශයට පැමිණි එහි දේශාටනයෙන් යහපත් දැනීමක් ද ඇති කරගෙන තිබේ. දහම් පාසල් පිහිටුවීමේ ආදිකර්තෘවරයා ද මුන්වහන්සේයි. ඒ සඳහා ශ්‍රී සද්ධර්මවර්ධන නමින් ප්‍රබල සමිතියක් ඇති කොට කුඩා දරුවන්ගේ ධර්‍මඥානය දියුණු කිරීම සඳහා පාසැල් බොහෝ ගණනක් ඇති කොට ක්‍රමාණුකූලව පවත්වන ලදි. ශ්‍රී සද්ධර්ම සංග්‍රහය නමින් ඊට උවමනා පොත් පංතියක් පලකොට නොමිලයේ දීමට සලස්වන ලදි.
පනස් වසකට අධික කාලයක් අධ්‍යාපනයෙහි යෙදුන මුන්වහන්සේගේ ශාස්ත්‍රඥානයෙහි විසදතාවය විද්‍යාලෝක විශ්ව විද්‍යාලය පිරිවෙනින් සක්සුදක් සේ පෙනේ. සුනන්දාරාම මහා විහාරය මුන් වහන්සේගේ නිත්‍ය වාසස්ථානය වූ නමුත් ඒ සමීයෙහි වූ පෝරම නම් ගම පිහිටි සුගතබිම්බාරාමය නම් සිත්කලු විහාර භූමිය ද මුන් වහන්සේගේ ආධිපත්‍යයෙන් පවතින ස්ථානයකි. ශබ්ද ශාස්ත්‍රයෙහි පතල කීර්තියක් ඇති ශිෂ්‍ය පිරිසක් මුන් වහන්සේගෙන් ඇති වී තිබේ.
සිය ඇදුරු පරපුරෙහි වාචන මාර්ගය නොනැසී පැවතීම සඳහා ඇති කළ විද්‍යාලෝක විද්‍යාලය නමැති ශාස්ත්‍ර ශාලාව දැනට විශ්ව විද්‍යාලයානුබද්ධ පිරිවෙනක් බවට පත් වී තිබේ.
පඤ්චමුල පරිවේනාධිපති මංගල මහා සංඝරාජයාණන් වහන්සේ විසින් පාලි භාෂාවෙන් නිපදවන ලද භෙසජ්ජමඤජුසා නම් ප්‍රකරණය නූතන ව්‍යාඛ්‍යාවකින් යුතු කොට මේ නොබෝදා රජයේ ආධාරයෙන් මුද්‍රණයෙන් පලකරවා තිබේ.
(කර්තෘ: අඥාතයි)
(සංස්කරණය නොකළ)
