ස්වාහිලි
(Swahili). බන්ටු (Bantu) භාෂාව කතා කරන ඉස්ලාම් ආගම අදහන නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළබඩ හා සැන්සිබාරය පෙම්බා හා කොබාරෝ යන දූපත් වාසීන් මෙන් ම එම ජනතාව ව්‍යවහාර කරන බන්ටු භාෂාව ද මෙනමින් හැඳින්වේ. දේශීය වශයෙන් ඔවුහු කිස්වහලි (Kiswahili) නමින් ද ව්‍යවහාර කෙරෙති. ප්‍රධාන වශයෙන් ටැන්සානියා, කෙන්යා, කොමොරොස්, මැයෝටි, උගන්ඩා, වන්ඩා, බුරුන්දි යන නැගෙනහිර අප්‍රිකානු වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල ස්වාහිලි ජනතාව දැක ගත හැකි ය.
ස්වාහිලි නාමය 'වෙරළබඩ' යන අර්ථය දෙන 'සහිල්' යන අරාබි වචනයෙන් බිඳී ආවකි. මෙකී ජනතාව වෙරළබඩ ප්‍රදේශයන්හි වාසය කළ බැවින් මෙම නම භාවිත වන්නට ඇත. ඈත අතීතයේ සිට ම අරාබි වෙළඳුන් අප්‍රිකාව පුරා සංචාරය කළ අතර එහි දී අප්‍රිකානු ජාතීන් හා විවාහ වී එහි ම පදිංචි වූ අය වූහ. මෙසේ ගොස් බන්ටු ගෝත්‍රික අප්‍රිකානුන් හා මිශ්‍ර වූ අරාබි වෙළඳුන්ගෙන් පැවත එන ජන කොට්ඨාසයකි. පොදු වශයෙන් එවැනි සියල්ලෝ ම ස්වාහිලි නමින් හැඳින්වුව ද පිය පාර්ශ්වයෙන් අරාබි හා පර්සියානූන්ගෙන් පැවත එන 'පවිත්‍ර' ස්වාහිලි හා අරාබීන්ට දාව, අප්‍රිකානු වහලුන් හා ඉස්ලාම් ආගම වැළඳගත් අප්‍රිකානූන් ආදින්ගෙන් පැවැත එන 'මිශ්‍ර' ස්වාහිලි යන භේදය දැඩිලෙස ස්වාහිලි ජනයා අතර ඇති බව පෙනේ.
ස්වාහිලි ජනතාව මිශ්‍ර වර්ගයක් බව ඉතා පැහැදිලි ය. එය සනාථ කිරීමට කදිම නිදසුනක් නම්, ඔවුන්ගේ භාෂාව වන ස්වාහිලි භාෂාවේ ව්‍යාකරණ මුළුමනින් ම බන්ටු භාෂා ව්‍යාකරණය වීමයි. වාග්මාලාව අරාබි වාග්මාලාව ය. ප්‍රධාන වශයෙන් අරාබි භාෂාවෙන් මෙන් ම පෘතුගීසි, ඉංග්‍රීසි හා ජර්මන් භාෂාවලින් ගත් ඍණීකෘත වචන රැසක් ස්වාහිලි භාෂාවෙහි දක්නට ලැබේ.
ස්වාහිලි යනු ගෝත්‍රයක් නොවේ. එක භාෂාවක් හා එක ආගමක් නිසා එක ම ගණයෙහි ලා සලකනු ලබන මනුෂ්‍ය කොට්ඨාසයකි. එනම් ස්වාහිලි භාෂාව හා ඉස්ලාම් ආගමයි. බන්ටු භාෂා ගණයට අයත් ඔවුන්ගේ ස්වාහිලි භාෂාව නැගෙනහිර අප්‍රිකාව පුරා පැතිරී ගිය ප්‍රධාන වෙ‍ෙළඳ භාෂාව වේ. අරාබි වෙළඳුන් හා යුරෝපීයයන් විසින් ප්‍රචලිත කරනු ලැබූ ස්වාහිලි භාෂාව එක් ගෝත්‍රයක භාෂාවක් නොවේ. නැගෙනහිර වෙරළබඩ සෑම වර්ගයකට ම පමණක් නොව කොන්ගෝව දක්වා වූ රට අභ්‍යන්තර වර්ගයාට ද පොදු වූ මෙම භාෂාව අරාබීන්ගේ පැමිණීමෙන් පසු අරාබි භාෂාව, බන්ටු භාෂාව සමග මිශ්‍ර වීමේ ප්‍රතිඵයක් වශයෙන් ඇති වූවකි. ස්වාහිලි භාෂාවේ ප්‍රධාන ප්‍රභේද තුනකි. ඉන් කී උන්ගුජා නම් වූ සැනිසිබාරයේ භාෂාව පිළිගත් සම්මත භාෂා විධිය වේ. ස්වාහිලි භාෂාව සතු විශාල සාහිත්‍යයක් ද පවතී.
ඔවුන්ගේ ආගම ඉස්ලාම් ය. අරාබිවරුන් විසින් පතුරුවා හරින ලද ඉස්ලාම් ලබිධියට ස්වාහිලි ජන සමූහය මුළුමනින් ම නම්වාගෙන ඇති නමුත් ඉතා සුළු පිරිසක් ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ද පැරණි ආගම් ද අදහති. ඉස්ලාම් සංස්කෘතිය ද මෙම ප්‍රදේශ පුරා පැතිරී ඇතත් අප්‍රිකානු (ස්වදේශීය) ඉන්දුනීසියානු හා වෙනත් අප්‍රිකානු නොවන සංස්කෘතිවල ශේෂයෝ ද අතරින් පතර දක්නට ලැබෙති.
(කර්තෘ: එච්.ඇල්. සෙනෙවිරත්න: 1962)
(කර්තෘ: පණ්ඩුල ඇඳගම: 1969)
(සංස්කරණය: උස්ගොඩ ධම්මගරු හිමි: 2023)
