සාලිඇලේ මණිරතන හිමි
'කව්මුතුහර' ආදි ග්‍රන්ථ කිහිපයක කතුවරයාණ වූ උගතෙක් මෙන් ම විවේකයෙහි ඇළුණු, ශීලාදි ආධ්‍යාත්මික ගුණයෙන් පරිපූර්ණ වූ බෞද්ධ භික්ෂුවක ලෙස මුන් වහන්සේ ප්‍රසිද්ධ ව විසූහ. මාතර කඹුරුපිටියට සමීප වූ සාලිඇල නම් ග්‍රාමය ජන්මභූමිය කොට ඇති මුන්වහන්සේ රන්සෑගොඩ තේජවර ධම්මදස්සී තෙරුන් හා ලේනබටුවේ නම් තෙර කෙනකුන් ආචාර්ය කොට පැවිදි වූහ. (දරමිටිපළ මහානායක හිමියන්ගේ ශිෂ්‍යයෙකැයි කිසිවෙක් කියති) සඟරාජ හිමියන් හා දරමිටිපල ධර්මරක්ඛිත මහානායක හිමියන් ද කරතොට ධර්මාරාම නායක හිමියන් ද ඇසුරු කොට ධර්මශාස්ත්‍රොද්ග්‍රහණය කළ මණිරතන තෙරණුවෝ මාතර කන්දබඩ පත්තුවේ 'කළුගල' නම් විහාරස්ථානයේ නේවාසික ව විසූ මේ තෙරුන් විසින් ක්‍රි.ව. 1778 දී 'කව්මුතුහර' නම් වූ පද්‍ය 732කින් යුත් කාව්‍ය ග්‍රන්ථය ද ඊට සමීප කාලයක දී ම 'ප්‍රාතිහාර්යශතක' නම් වූ පද්‍ය 102කින් යුත් එළුසිලෝ ප්‍රබන්ධය ද ක්‍රි.ව. 1794 පමණේ දී 'අමාරසය' නම් වූ පද්‍ය 75කින් යුත් කුඩා කාව්‍ය ග්‍රන්ථයක් ද රචනා කරන ලද්දේ ය.
අටළොස් වැනි සියවසේ අවසාන භාගයේ මාතර ප්‍රදේශය සාහිත්‍යාලෝකයෙන් ප්‍රභාවත් කළ මණිරතන තෙරණුවන්ට පරපාමුල්ලේ ධම්මාරාම, අකුරැස්සේ සාමි, කිරම ධම්මානන්ද නමැති උගත් පැවිදි ශිෂ්‍යයන් තිදෙනෙක් ද කටුවානේ දිසානයක මුහන්දිරම්, තෝමස් මුහන්දිරම් වැනි ගිහි ශිෂ්‍යයන් කිහිප දෙනෙක් ද වූහ.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
