හවුසා
හවුසා (Hausa)
හවුසවා, හවෝවුසා යන නම්වලින් ද හැඳින්වෙන මෙම නීග්‍රෝ ජනවර්ගය උතුරු නියිජීරියාවේ, ප්‍රංශය හා බටහිර අප්‍රිකාවේ ද වසත්. බටහිර සුඩානයේ නානා පෙදෙස්වල ද මොවුහු වසත්. මොවුහු මධ්‍ය සහරා ප්‍රදේශයෙන් සංක්‍රමණය වූවන් විය හැකැයි ආචාර්ය ජී.පී. මාර්ඩොක් පවසයි. හවුසා ජනයාගේ සංස්කෘතික තත්වය යුරෝපීය තත්වය තරම් වේ යැයි සළකන ආචාර්ය මාර්ඩොක් යුරෝපීයයන්ගේ ආගමනයට පෙර එවැනි තත්වයක් වූ එක ම නීග්‍රෝ අප්‍රිකානු ජාතිය ඔවුන් බව ද ඊට හේතුව සහරා ප්‍රදේශයෙහි ඈත අතීතයේ සිට ඔවුන් තවලම් මගින් වෙ‍ෙළඳාමේ යෙදීම විය හැකි යැයි ද කියයි. අරාබි හෝඩිය පාවිච්චි කිරීමට ආදි කල සිට ම පටන් ගත් මොවුහු විශාල සාහිත්‍යයක හිමිකරුවෝ ය. ඔවුන්ගේ සුප්‍රසිද්ධ කනෝ නමැති පුරාණ ග්‍රන්ථයෙන් මෙම ප්‍රදේශය සම්බන්ධ ඓතිහාසික කරුණු දැන ගත හැකි ය. බටහිර සුඩාන ප්‍රදේශයේ ඔවුන්ගේ භාෂාව ප්‍රධාන භාෂාවකි. දේශපාලන වශයෙන් මොවුහු කානෝ, සරියා, දවුරා, ගොබීර්, කව්සිනා, බිරම්, රනෝ යන කොටස් සතකින් යුක්ත ය. ඉස්ලාම් ධර්මය ප්‍රචලිත මොවුන් අතර ස්වදේශීය ජන ඇදහිලි ද පවති. කෘෂිකාර්මික කටයුතු, එඩේර කටයුතු, ආහාර වර්ග එකතු කිරීම යනාදියෙන් මොවුහු යැපෙත්.
හවුසා
දිගටි හිසක් සහිත නීග්‍රෝ හා අරාබි රුධිර මිශ්‍රිත ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරු නයිජීරියාව, ප්‍රංශ, බටහිර අප්‍රිකාව හා බටහිර සුඩානය, පුරා විසිරී ඇති පනස් ලක්‍ෂයක අධික අප්‍රිකානු මනුෂ්‍ය කොට්ඨාසයකි. වෙ‍ළෙඳාමෙහි ඉතා ශූර වූ හව්සාවරුන් ඩත් ගොවිතැනින් සැපයෙන ධාන්‍ය ප්‍රධාන ආහාරය කොට ගන්නා අතර වනපල රැස් කිරීමෙන් හා කුඩා සතුන් ඇති කිරීමෙන් අතුරු ආහාර සපයා ගනිති. දේශපාලන වශයෙන් සලකන කල්හි ප්‍රාදේශීය වශයෙන් සංකේන්ද්‍රීය රදළ සංවිධානයක් ඇත. ප්‍රාදේශීය රාජ්‍ය ගණනාවකට බෙදී සිටින ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන පාලකයා ප්‍රභූවරුන්ගෙන් හා වාසල ඇමැතිවරුන්ගෙන් සමන්විත සභාවක් සමඟ පාලන කටයුතු කරනු ලැබේ. නෑනා මස්සිනා විවාහය පොදු වශයෙන් කෙරෙන අතර උරුමය පිළිබඳ මුස්ලිම් නීතිය පිළිපදිනු ලැබේ. පවුලේ ප්‍රධානියා වන්නේ වඩිමහල් සහෝදරයා ය. පුලානි ගෝත්‍රිකයන් විසින් හව්සා රාජ්‍යය යටත් කර ගැනීමට පෙර හදුන්වා දෙනු ලැබූ ඉස්ලාම් ආගම මෙහි ප්‍රධාන ආගම වුව ද මුල් ආගමිකයන් ද බහුල ව දක්නට ඇත.
අප්‍රිකානු භාෂා කොට්ඨාස තුන අතුරින් සුඩානික් භාෂා ගණයට අයත්වන හව්සා භාෂාව බටහිර අප්‍රිකාවේ භාෂා රාශියක් අතුරින් ඉතා ම වැදගත් භාෂාව වේ. මුළු බටහිර අප්‍රිකාව පුරා පැතිරී ඇති හව්සා භාෂාව විවිධ භාෂා කථා කරන ගෝත්‍රික රාශියගේ පොදු වෙ‍ළෙඳ භාෂාව වේ. හව්සාවරුන් සෙන්ගායිවරුන්ගේ ආධිපත්‍යයට යටත් වූ වකවානුවේ දී ටිම්බුකු ප්‍රදේශයෙන් හඳුන්වා දෙනු ලැබූ අරාබි අක්‍ෂරවලින් (අජාම් නමින් හැඳින්වේ) ලිඛිත හව්සා භාෂාව අරාබි අක්‍ෂරය පමණක් දත් අයට කියවීමට අපහසු වන තරමට සංකීර්ණ වී ඇත. ඉතා විශාල සාහිත්‍ය්‍යක් ඇති හව්සා භාෂාව භාෂා විශාරදයන්ගේ දැඩි පරික්‍ෂණවලට විෂය වී ඇත.
(කර්තෘ: එච්.ඇල්. සෙනෙවිරත්න: 1962)
(සංස්කරණය නොකළ)
