අතිවිඩයම් (අකොනීටුම් හෙට්රොෆිලුම්-Aconitum heterophyllum Wallich)

රනන්කුලාසේ කුලයට අයත් අඩි 1 සිට 3 දක්වා උසට වැඩෙන බහුවාර්ෂික පැළෑටියකි. ඉන්දියාවේ මුදුහු මට්ටමෙන් අඩි 8,000 සිට 10,000 දක්වා උස් වූ බටහිර ඝාට් හා නිල්ගිරි වැනි කඳුකර ප්‍රදේශවල මේ ශාකය දක්නා ලැබේ.

අතිවිඩයම් මුල ආකන්දී (tuberous) ය. කොළ සාමාන්‍යයෙන් අණ්ඩාකාර (ovate) ය. ඒකාක්ෂවල (racemes) හටගන්නා යුගරූපී (zygomorphic) මල් බෝහෝ වෙයි. මණිපත්‍ර (sepals) දලාහ (oetakiud) ය. මධුස්‍රාවය කරන අවයව වශයෙන් දල දෙකක් පෙනී සිටියි. රේණු රාශියකි. ජායාංගය (gynoecium) බහු-අණ්ඩප (polycarpellary) ය; අපාණ්ඩපික (apocarpous) ය. ඵලය වරාවලින් (follicles) යුක්ත සමුච්චයකි. මේ ශාකයේ ආකන්ද මුල් ඉතා තිත්තය. ඒවා ඖෂධ වශයෙන් පාවිච්චි කරනු ලැබේ.

අතිවිඩයම් වෙනුවට ක්‍රිප්ටොකොරින් විශේෂ ලංකාවේ පාවිච්චි කරනු ලැබේ. මඩවගුරුවල වැවෙන මේ ශාක ඉවද නමින් ද හැඳින්වේ. වගුරු බිම්වල වැවෙන ලජෙනන්ඩ්රියා ලන්සිෆොලියා ශාකය ද අතිවිඩයම් නමින් හැඳින්වේ. ක්‍රිප්ටොකොරින් හා ලජෙනන්ඩ්රියා යන ශාක අරාසේ (බ.) කුලයට අයත් ගණයෝයි.

ආයුර්වේදමතය: සංස්කෘත භාෂාවෙන් අතිවිෂායි නම් කරනු ලබන මෙහි රක්ත, ශ්වේත, අතිකෘෂ්ණ, පීත යයි ප්‍රභේද සතරකි. මේ සතර පිළිවෙළින් ගුණාධික වේ. ඇතැම් ග්‍රන්ථවල ශ්වේත වර්‍ගය ගුණාධික යයි සඳහන් වේ. අතිවිඩයම් (ඉවද) කටුකය; උෂ්ණ ගුණය ඇත්තේය; තිත්තය; ප්‍රකර්ෂයෙන් පැසවන්නේය. අර්ශස්, පිත්ත, කාස, කළු, ආමාතිසාර, ජ්වර, ඡර්දි, උදරව්‍යාධි හා සර්ප විෂ නසයි.

(සංස්කරණය:1963)