අරාසේ
අරාසේ වනාහි හබරල, කිරිඅල, කිඩාරන්, කොහිල ආදිය ඇතුළත් ඒක බීජ පත්‍රී (monocotyledonous) ශාක කුලයකි. මේ කුලයට අයත් ශාකවල විලාසය (habit) විවිධය. ආකන්ද (tubers) නැතහොත් දිගටි රෛසෝම වැනි භූගත කඳන් සහිත පැළෑටි ද ආරෝහක පඳුරු ද අපිශාක (බ.) (epiphytes) ද වගුරු ශාක ද ජලශාක ද මේ කුලයට අයත්ය.
කොළ කක්ෂවල (axils) නොයෙක්විට අතිරේක අංකුර තිබේ. කොළවල හැඩය විවිධය. සමහරක් ශරාභ (sagittate) හෝ කුන්තාකාර (hastate) හෝ විය හැකිය. පක්ෂවත්ව (pinnate) හෝ පාණිවත්ව (palmate) ද නොයෙක්විට දක්නා ලැබේ.මොන්ස්ටෙරා කොළ සිදුරු සහිතය. කොළපුවකින් (spathe) ආවරණය වූ මාංසල අක්ෂයක (spadix) කුඩා මල් රාශියක් පිහිටා තිබේ. නොයෙක් පාට වලින් යුත් කොළපු එක් එක් විශේෂවල තිබේ. මල් ද්විලිංගික හෝ ඒක ලිංගික විය හැකිය. ඒකලිංගික මල් සාමාන්‍යයෙන් ඒකගෘහි (monoecious) ය. අරිසේමා මල් ද්විගෘහි (dioecious). මලේ පරිපුෂ්පයක් (perianth) තිබීමට හෝ නොතිබීමට පුළුවන. සාමාන්‍යයෙන් රේණු 6කි. සමහර විට ඊට අඩු වීමට ද ඉඩ තිබේ. බොහෝ විට රේණු ඒකාබද්ධ වී සම්පුමංගයක් (synandrium) සෑදේ. සාමාන්‍යයෙන් මල් ප්‍රජායාපරිණත (protogynous) ය. බොහෝ විශේෂවල මල් වලින් අමිහිරි ගඳක් නික්මේ. මේ ගඳ නිසා මල් වලට ඇදී එන මැස්සෝ පරාගණය (pollination) සිදු කරති. ඵලය බදරියකි (berry). අරාසේ කුලයට අයත් බොහෝ ශාකවල කිරි ඇත. මේ කිරි සාමාන්‍යයෙන් විෂ සහිත ය.
ගණ 170ක් ද විශේෂ 1900ක් ද පමණ මේ ශාක කුලයෙහි ඇතුළත්ය. මේවා අතුරෙන් ගණ 19ක්ද විශේෂ 40ක් පමණ ලංකාවේ තිබේ.
අරාසේ ශාක නිවර්තන සහ සෞම්‍ය ප්‍රදේශවල වැවේ. එහෙත් ඒවා වැඩි වශයෙන් වැවෙන්නේ නිවර්තන ප්‍රදේශවලය. කොලොකාසියා, අලො කාසියා, පිස්ටියා, පෝතොස්, රිචාඩියා, අන්තූරියුම් සහ අමෝ‍‍‍‍ෆොෆලුස් මේ කුලයට අයත් බහුල ගණයෝ වෙති. දියේ පාවෙන පැළෑටියක් වන දිය පරඬැල් (පිස්ටියාස්ටිරටියොටේස්) වැව් පොකුණුවල බහුලය. කොලොකාසියා සහ අලොකාසියා විශේෂවල බෙහෙවින් පිටි තිබේ. එබැවින් ඒවා ආහාර වශයෙන් ප්‍රයෝජනවත්ය. කිරි අල (කොලොකසියා එස්කුලෙන්ටා ) කෑමට යෝග්‍ය නිසා බහුල වශයෙන් වවනු ලැබේ. කොහිල (ලාසියා ස්පිනෝසා) අල හා දළු ද කෑමට ගනිති. කහපාට පුල්ලි තිබෙන විශාල කොළ ඇති පොතොක් (පෝතොස් අවුරේයුස් ) සහ ෆිලොඩෙන්ඩුන් අන්ඩ්‍රොයානුම් අලංකරණ ආරෝහකයෝයි. වද කහ (අකෝරුස් කලමුස්) ඖෂධීය පැළෑටියකි. කිඩාරන් (අමෝෆෝෆලුස් කම්පනුලාටුස්) අල කෑමට ද බෙහෙතට ද ගනු ලැබේ. ආසියාවේ නිවර්තන ප්‍රදේශවල වැවෙන මේ අමෝෆෝෆලුස් ගණයෙහි විශේෂ 80ක් පමණ ඇතුළත් වේ. මේ ශාකවල පුෂ්ප මංජරියේ විෂ්කම්භය අඟල් ස්වල්පයක සිට අඩි කීපයක් දක්වා විය හැකිය. විශාලතම පුෂ්ප මංජරිය ඇත්තේ සුමාත්‍රා දූපතේ වැවෙන අ. විටානුම් විශේෂයෙහි ය. මෙහි පුෂ්ප මංජරි කොළපුවේ විෂ්කම්භය අඩි 4ක් පමණ ය. මාංසල අක්ෂයේ දිග අඩි දිග අඩි 8ක් පමණය. ලෝකයේ තිබෙන ඉතා ම ලොකු මල වශයෙන් මේ පුෂ්ප මංජරිය ප්‍රසිද්ධය.
