අග්‍රා
ඉන්දියාවේ උත්තර ප්‍රදේශයෙහි බටහිර මධ්‍යම කොටසේ පිහිටි පළාතකි. එහි වර්ග ප්‍රමාණය වර්ග සැතපුම් 1.861කි' ජනගහනය (1951) 15,01,391කි. මුහුදු මට්ටමින් අඩි 700ක් පමණ ඉහළින් පවතින තැනිතලාවක් වූ මෙය හරහා යමුනා ගඟ ගලයි. මෙහි සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය අඟල් 40කි. උෂ්ණත්වය පැ. 650කි. මිලට්, බාර්ලි, තිරිඟු සහ කපු ප්‍රධාන වැව්ලිය මේ පළාතට අයිති දිස්ත්‍රික්කයක් ද මෙ නමින් ම හැඳින්වේ. (උත්තර ප්‍රදේශය බ.)
අග්‍රා පළාතෙහි ප්‍රධාන නගරය ද අග්‍රා නමි. යමුනා නදියෙහි දකුණු ඉවුරෙහි පිහිටා තිබෙන මෙය උත්තර ප්‍රදේශයෙහි නගර අතුරින් විශාලත්වයෙන් තෙවැනි තැන ගනී. වර්තමානයෙහි වැදගත් දුම්රිය මංසන්ධියක් සහ වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් ද වන මේ නගරයෙහි කපු කර්මාන්තය, පිටි කර්මාන්තය සහ සීනි කර්මාන්තය ද බමුතුරුණු විවීම සහ දුම්කොළ වෙළඳාම ආදිය ද කරනු ලැබේ.
ඉතිහාසය: පැරණි නගරයක් වූ අග්‍රා ගොඩනඟන ලද්දේ මුස්ලිම් ආක්‍රමණිකයන් විසිනි. 1500 දී සිකන්දර් ලෝදි මෙහි සිය රජ මාලිගය තැනවීය.
ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට කැප කැරුණු භූමියක් වැනි වූ අග්‍රාහී විශේෂ බැබලීම තාජ්මහල් මන්දිරය නිසාය. මෝගල් ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයට අයත් අනුපම කෘතිය වූ ද, ලොව ශ්‍රේෂ්ඨ කලාත්මක මන්දිර අතර විශිෂ්ට ස්ථානයක් ගන්නාවු ද මේ අරුම පුදුම කිරිගරුඬමය ස්මාරකය යමුනා ගංතෙර ඉදිකිරීමට ෂා ජහාන් මෝගල් අධිරාජයාට විසි වසක් පමණ ගත විය. නිර්මල කලාත්මක භාවයත්, ආශ්වර්යකරභාවය හා අභිරමණීය භාවයත් නිසා ලොව මහපුදුම අතරින් එකක් කොට සැලකෙන තාජ් මහල් ස්මාරකය හෙවත් සොහොන්ගෙය හැරුණු විට අග්‍රාහි තවත් ශ්‍රේෂ්ඨ කලාත්මක ගොඩනැගිලි රාශියකි. අග්‍රා කොටුව තුළ ෂා ජහාන් අධිරාජය විසින් තනවන ලද මෝති මස්ජිද් (මුතු පල්ලිය) නම් ධවල කිරිගරුඬ මන්දිරය ආකෘතියෙන් හා අලංකාර යෙන් ඉතා උසස් තැනක් ගනී. එරජු විසින් ම ගොඩනංවනු ලැබූ ජමා මස්ජිද් නම් මහා පල්ලිය ද දිවානි ආම් නම් මඟුල් මඩුව ද දිවානි බාස් බාස්මහල් මුසාමන් මර්ජ් ආදි ගරුඬ පාෂාණමය මන්දිර, යමුනාවෙන් එතෙර නුර් ජහාන් බිසවගේ පියාගේ සිහිවටන ගොඩනැගිල්ල (සොහොන්ගෙ) ද නගරයෙන් සැතපුම් 5ක් පමණ දුරින් සිකන්දරාහි තනා ඇති මහා අක්බාර් සිහිවටන ද යනාදි ශ්‍රේෂ්ඨ කෘති අග්‍රා නගරය මෝගල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය පිළිබඳ කලාකේන්ද්‍රයක් කරවන අතර රණකාමි මෝගල් අධිරාජයන්ගේ කලාකාමීත්වය ද ලොවට විදහා පායි.
අග්‍රා නගරය අද ඉන්දියාවේ සංචාරකයන්ගේ සිත් වසග කරන ස්ථානවලින් එකකි.
(සංස්කරණය:1963)
