අමාත්‍යයා
වර්තමානයේ බොහෝ රටවල අමාත්‍යයා වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ රජයේ අමාත්‍යාංශයක් හෝ මාත්‍යාංශ කිහිපයක් භාරව සිටින තැනැත්තාය.
අද පවතින පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩුක්‍රම සම්ප්‍රදාය අනුව සෑම අමාත්‍යෙයක් ම අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ හෙවත් කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයකු වන අතර පාර්ලිමෙන්තු සභිකයෙක් ද වේ. (එහෙත් බ්‍රිතාන්‍යය් ක්‍රමය තරමක් වෙනස්ය. බ්‍රිතාන්‍යයේ සෑම අමාත්‍යෙයක් ම කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෙක් නොවේ.) අමාත්‍යවරු ආණ්ඩුපක්ෂයේ සාමාජිකයෝ වෙත්. අගමැතිගේ උපදෙස් පිට අග්‍රාණ්ඩුකාර තුමා විසින් දෙපාර්තමේන්තු කිහිපයක් එක්කොට කරන ලද අමාත්‍යාංශ භාරව මොවුහු පත් කරනු ලැබෙත්. වැදගත් පනත් ආදිය පාර්ලිමේන්තුවෙහි ඉදිරිපත් කිරීමට බලය ඇත්තේ සියලූ ම විධායක කටයුතු පාලනය කරනු ලබන මොවුනටය. අමාත්‍යවරු රජයේ ප්‍රතිපත්තියට පෞද්ගලික වශයෙන් නොව සාමුහිකව වගකිව යුත්තාහ.
ලංකාවේ දෙපාර්තමේන්තු භාරව පළමුවෙන් අමාත්‍යවරුන් පත් කරනු ලැබූවේ ඩොනමෝර් ආණ්ඩු ක්‍රමය (බග) යටතේ ය. ස්වදේශපාලන කටයුතු, කෘෂිකර්මය, පළාත්පාලනය, සෞඛ්‍යය, අධ්‍යාපනය, වෙළඳ කටයුතු හා කර්මාන්ත, ගමනා ගමන, මංමාවත් යන කාර්‍ය්‍ය මේ අමාත්‍යවරුන් භාරයට පත්විය. විධායක කටයුතු පාලනය කළෝ මොවුහුය. පනත් ඉදිරිපත් කිරීමේ බලය ඔවුන්ට තිබිණ. එහෙත් ආණ්ඩුකාරතැනගේ බලතල නිසාත් රාජ්‍ය නිලධාරීන්ගේ පැවැත්ම නිසාත් මොවුන්ගේ බලය සීමාවිය. අද මෙන් එම අමාත්‍යවරුන් සාමූහික වගකීමක් උඩ බැඳී සිටියේ ද නැත.
ලංකාවේ වර්තමාන අමාත්‍ය තනතුර බ්‍රිතාන්‍ය පාර්ලිමේනතු ක්‍රමය අනුව මෑතක දී ඇති කරනු ලැබුව ද ඈත අතීතයේ සිට ම ඉන්දියාවේත් ලංකාවේත් අමාත්‍ය තනතුර පැවති බවට සාක්ෂ්‍ය ඇත. එකල අමාත්‍යයා වර්තමාන අමාත්‍යයාට හාත්පසින් ම වෙනස් විය. ඔහු වූ කලී රාජසේවකයෙකි. ඔහුගේ රාජකාර්‍ය්‍යයන් මේ යයි නිශ්චය වශයන් වෙන් කොට නොතිබිණ. රාජසභාවන් අමාත්‍යයන්ගෙන් ද සමන්විත වූ අතර ඇතැම් අවස්ථාවල දී ඔවුන් රජුට අවවාද අනුශාසනා කළ බව පෙනේ. ඇතැම් කාලවල දී යම් යම් කටයුතු භාරව අමාත්‍යවරු පත් කරන ලදහ. ඔවුහු පළාත් පාලනය කරනු සඳහාත් බදු එකතු කිරිම සඳහාත් යවනු ලැබූහ.
ධර්මශාස්ත්‍ර හා නීති ශාස්ත්‍ර ඉන්දියාවේ අමාත්‍ය තනතුර ගැන සඳහන් වන පැරණිම ග්‍රන්ථ හැටියට සැලකිය හැකිය. නඩු විභාග කිරීමේ දී රජුට උපදෙස් දුන්නවුන් අතර අමාත්‍යයන්ද සිටි බව කාත්‍යායන සඳහන් කරයි. ඇමතිවරුන් පත්කර ගන්නා ලද්දේ රජු විසිනි. අමාත්‍ය තනතුරට පත්කරගනු ලැබූවන් අයත් වූ පවුල් සමාජයේ වෙන ම පංන්තියකට ගැනුණු බව මෙගැස්තීනිස් පවසයි. ඔවුන් තෝරා ගනු ලැබුවේ ද සුදුසුකම් අනුවය. සෑම රජකු විසින් ම රට පාලනය සඳහයා ඇමතියන් සංඛ්‍යාවක් පත් කරගත යුතු බවත් ඔවුන්ගේ අනුශාසනා අනුව ක්‍රියා කළ යුතු බවත් කෞටිල්‍යයන්ගේ අර්ථශාස්ත්‍රයෙහි හා මනුසංහිතාවෙහි සඳහන් වේ. කෞටිල්‍යාචාරීන්ගේ අදහස වූයේ ඇමතිවරුන් සංඛ්‍යාව අඩු වූ විට රජය වඩ වඩාත් ක්‍රියාශීලී වන බවය. ශුක්‍රනීතිසාරයට අනුව ඉන්දියාවේ රජකුට ප්‍රධාන අමාත්‍යවරුන් දසදෙනකු සිටිය යුතු විය. පුරෝධා, ප්‍රතිනිධි, ප්‍රධාන, සවිව, මන්ත්‍රි, ප්‍රාඩ්විවාක පණ්ඩිත, සුමන්ත්‍රක ආදීහු ඉන් කිහිප දෙනෙකි. එහෙත් රජවරුන් අමාත්‍යයන්ගේ අනුශාසනා සියල්ලක් ම සෑම විට ම පිළිගත් බවක් නොපෙනේ. අග්‍රාමාත්‍යයා (බ.) හෙවත් මහාමාත්‍යයා රජුගේ ඇමති ගණයා අතර ප්‍රධානියා විය.
ජාතක කථාවලින් ලැබෙන තොරතුරුවලට අනුවව සෑම රජකුට ම අමාත්‍යවරුන් විශාල සංඛ්‍යාවක් සිටි බව පෙනේ. ඒ ඒ කාර්යංශයන් භාරව විශේෂ ඇමතිවරුන් සිටි බව ද තවදුරටත් හෙළිවේ. බෝධිසත්වයන්වහන්සේ බ්‍රහ්මදත්ත නම් රජකුගේ අධිකරණ ඇමතිව සිටි බව කූටවාණිජ ජාතකයෙහි සඳහන් වේ. යටුවම් (ඉඩම් මැනීම) කරන ඇමතියකු ගැන ද ජාතක කථාවක තොරතුරු එයි. මුදල් පාලනය, අධිකරණය, යුදකටයුතු ආදිය භාර වූ ඇමතිවරුන් ද සිටි අතර ඇතැම් යුගවල රජවරුන් විසින් ඇතැම් යුගවල රජවරුන් විසින් ඇතැම් අවස්ථාවල දී විශේෂ ඇමතිධූර ද ආරම්භ කොට තිබුණු බව පෙනේ. අශෝක රජු තමාගේ ධර්මප්‍රචාරය සඳහා "ධම්ම මහාමාත්‍ර" යන නමින් විශේෂ අමාත්‍යවරුන් පිරිසක් ඇතිකළ බව ඔහුගේ සෙල්ලිපිවලින් ඔප්පු වේ. ගුප්ත රාජ්‍ය සමයේ දී කුමාරාමත්‍ය නමින් හැඳින්වුණු අමාත්‍යවරුන් කොටසක් ද සිටි බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වේ.
(සංස්කරණය:1963)
