සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාව
(Common Cold). සමාජයේ ප්‍රකට වූ රෝගයකි. හිසට තද හිරු රැස් වැදීමෙන් ඇතිවන තාපය, සිහිල් සුළං වැදීම, දූවිලි හෝ දුම් නාසය තුළින් මස්තිස්ක ප්‍රදේශයට ඇතුළුවීම, බෙහෙවින් දවල් නිදීම, මලමුත්‍ර වේග වැළැක්වීම යනාදිය ප්‍රතිශ්‍යාව වැළදීමට හේතුවේ. ස්ත්‍රී සුසංගය ද ප්‍රතිශ්‍යාවට හේතුවක් යැ'යි සුශ්‍රැත සංහිතාවේ දැක්වේ. මෙකී හේතූන් කරන කොට ගෙන ප්‍රකෝපයට පත් වාත, පිත්ත ශ්ලේශ්මයන් හා රක්තයත් මස්තිස්කයෙහි සෝමපදර්ථයන් දූෂණය කිරීමෙන් ප්‍රතිශ්‍යා රෝගය සෑදේ. සිරසේ බර බව, කිවිසීම, ඇඟ මැඬීම, ලොමු ඩැහැ ගැනීම, සීගතුවත් ප්‍රතිශ්‍යාවෙහි පූර්ව රූපයෝ වෙත්. වාතජ ප්‍රතිශ්‍යාවෙහි නාසය වැදීම, සොටු දියර ගැලීම, ගෙල, තල්ල. තොල් යන මෙදෑ වියලීම, හකු ඇවිලීම, ස්වර භේදය, නින්ද නොයාම යන මේ ලකුණු ඇති වේ. හිසෙහි උණුසුම් ගතිය, නාසයෙන් කසාවන් සොටු දියර නිකුත්වීම, මුහුණ පඬුවන් පාට වීම, පිපාසය, නාසයෙහි සහ ගෙලෙහි දුම් පැලෙන්නාක් මෙන් දැනීම, ඔක්කාරය යන මේ ලකුණු පිත්තජ ප්‍රතිශ්‍යාවෙහි ඇති වේ. මුහුණ සුදුමැලිවීම, ඇස පිපිහලුවවීම, අධික වූ ශීතබෝධය, වරින්වර සිහිල් සොටු දියර නිකුත් කිරීම, හිස ඇතුල සහ තලුතොල් කැසීම යන මේ ලකුණු ශ්ලේෂ්මජ ප්‍රතිශ්‍යාවෙහි ඇති වේ. ත්‍රිදෝෂජ ප්‍රතිශ්‍යායෙහි මිශ්‍ර ලකුණු ඇති වේ. රක්තජ ප්‍රතිශ්‍යාවෙහි නාසයෙන් ලේ වැගිරේ. ළමැද පෙළීමෙන් යුක්ත වූයේ තඹවන් ඇස් ඇත්තේ ද වේ. නිශ්වාසය හා මුඛයත් ගඳ සහිත වේ. ඇතැම්විට ක්ලාන්තය ද සෑදේ. රක්තජ ප්‍රතිශ්‍යාය, පීනස රෝගයෙහි ලකුණුවලින් යුක්ත වන්නේ ය. ශිරෝරෝග නිදානයෙහි ප්‍රතිශ්‍යාව ගැන සඳහන් වන බැවින් ප්‍රතිශ්‍යාව ශිරෝරෝග සංඛ්‍යාවට ඇතුළත් ය. වරින්වර නාසය තුළ තෙත් ගතිය හා වියලි ගතිය ද ඇති වනුයේ නිශ්වාසය හා මුඛය දුගඳින් යුක්ත වන්නේ ද දුකසේ පිළියම් කටයුතු වූ ම ය. දුෂ්ට ප්‍රතිශ්‍යායන එසේ ප්‍රතිශ්‍යාව කරණ කොට ගෙන බිහිරිකම, ඝ්‍රණශක්තිය හෙවත් ගඳසුවඳ දැනීම නැතිවීම, නොයෙකුත් චක්ෂුරෝග, කාස අග්නිමාන්ද්‍ර, ශොඵය හා විවිධ වූ පීනස රෝගයන් ද සෑදේ. එහෙයින් ප්‍රතිශ්‍ය රෝගය බොහෝ රෝගයන් උපදවන දරුණු රෝගයක් වශයෙන් හැඳින්වේ. ත්‍රිදෝෂජ ප්‍රතිශ්‍යාව අසාධ්‍ය යයි කියනු ලැබේ. කාසරෝගයට ප්‍රතිශ්‍යාව ප්‍රධාන හේතුවක් වශයෙන් ආයුර්වේද නිදානයෙහි ප්‍රකාශ වේ. ප්‍රතිශ්‍යාව බෝවන රෝගයක් බව බටහිර වෛද්‍යශාස්ත්‍රයෙහි මෙන්ම ආයුර්වේදයෙහි ද සඳහන් ව ඇත්තේ ය.
(කර්තෘ: පී.ඇම්.පී. අභයසිංහ: 1960)
(සංස්කරණය නොකළ)
