නිවිති
නිවිති
(බසෙල්ලා රුබ්රා-Basella rubra). බසෙල්ලාසේ කුලයට අයත් වේ. මෙම ගණයෙහි ඇතුළත් එක ම විශේෂය මෙය වේ. බ.අල්බා (B.alba) සහ බ.කොර්ඩිෆෝලියා (B.cordifolia) වශයෙන් වෙනත් විශේෂ දෙකක් විස්තර කොට ඇති නමුත් මේ දෙකම බ.රුබ්රා (B.rubra) විශේෂයේ ම ප්‍රභේද දෙකක් ලෙස සැලකේ. ශ්‍රී ලංකාවේ දක්නට ලැබෙන නිවිති කොළ පැහැති පත්‍ර සහිත ය. එහෙත් රතු පැහැති පත්‍ර සහිත ප්‍රභේදය ඉන්දියාවේ ඇතැම් ප්‍රදේශවලත් චීනයේත් දක්නට ලැබේ. පුරාණ ලෝකයේ නිවර්තන ප්‍රදේශවල මෙය දක්නට ලැබේ. ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් නිවිති හැඳින්වෙනුයේ Indian spinach ලෙස ය. Spinach යනුවෙන් හැඳින්වෙනුයේ වෙනත් කුලයකට අයත් වෙනත් විශේෂයකි (Spinacea oleracea).
බහු වාර්ෂික ශාකයක් වන මෙය දිග දණ්ඩකින් යුක්ත ව එතෙමින් වැඩේ. පත්‍ර පළල් අණ්ඩාකාර (broadly-ovate) හැඩයෙන් යුතු ය. පත්‍ර අග්‍රය උල් වී ඇත. ළපැටි දඬුත් පත්‍රත් බෙහෙවින් මාංසල ය. ඒවා ව්‍යාංජනයක් වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේත් වෙනත් නිවර්තන රටවලත් ආහාර පිණිස ගනු ලැබේ.
බීජවලින් හෝ මුල් කැබලිවලින් හෝ දඬු කැබලිවලින් හෝ නිවිති වවාගත හැකි ය. ලී දඬුවලින් තැනූ මිටි මැස්සක් මත වැල් ඇදීමට සලස්වනු ලැබේ. මාස දෙක තුනකින් නිවිති කොළ හා ළපටි දඬු නෙළා ගත හැකි වේ.
නිවිති ශාකයේ ප්‍රෝටීන, කැල්සියම්, යකඩ, විටමින් ඒ, විටමින් ඊ සහ විටමින් ඊ2 අඩංගු ය.
රතු නිවිතිවල රත් පැහැ ගෙන දෙන ද්‍රව්‍යය චීනයේ රාජ්‍ය මුද්‍රා සඳහාත් කම්මුල් රත් පැහැ ගැන්වීම සඳහාත් සායම් ද්‍රව්‍යයක් වශයෙන් කලෙක භාවිත කෙරුණු බව සැළ වේ. නිවිතිවල ඉදුණු ගෙඩිවල තද දම් පැහැති ද්‍රව්‍යය ආහාර වර්ණ ගැන්වීම සඳහාත් වෙනත් කටයුතු සඳහාත් යොදා ගැනිණ.
පත්‍ර තලා එවිට ලැබෙන නානුමය ද්‍රව්‍යය වේදනා අඩු කිරීම සඳහා පැලැස්තර වශයෙන් යොදා ගැනේ. පත්‍රවල යුෂයෙන් විශේෂයෙන් ම ළමයින්ගේ හා ගැබිණි මාතාවන්ගේ මල බද්ධය සඳහාත් දද ආදිය සඳහාත් භාවිත කෙරේ.
මෙම නිවිති විශේෂය වැල් ඇදෙමින් වැඩෙන නිසා එය වැල් නිවිති යනුවෙන් ද හැඳින්වේ. ‘එල නිවිති’ යන්න ඊට යෙදෙන තවත් නමකි. ‘ගස් නිවිති’ යනුවෙන් හැඳින්වෙන තවත් ශාක විශේෂයක් ඇත. එහෙත් එය ඊට වෙනස් වෙනත් විශේෂයක් බව සැලකුව මනා ය.
ආයුර්වේද මතය
නිවිති ආහාරයට ව්‍යඤ්ජන පිසීම සඳහා ගනු ලබන ශාක වර්ගයකි. වැල් නිවිති හෙවත් එල නිවිතිය, ගස් නිවිතිය කියා නිවිති දෙවගයක් ද ඇත. වැඩි වශයෙන් ම ආහාර පිණිස ගනු ලබන්නේ එලනිවිති ය. ගස්නිවිති කොළ දේශීය සර්පවිෂ චිකිත්සාවෙහි ප්‍රත්‍යක්ෂ ඖෂධයකි. නිවිති ශාකයට සකු බසින් 'උපොදිකා' යැයි කියනු ලැබේ. එලනිවිතිවලට හෙල හෙවත් සුදු පැහැති යන අරුත ලැබුණේ කොළයේ ඇතුළු පැත්ත මඳක් සුදු පාට නිසා යැයි සිතිය හැකි ය. එලනිවිතිවල යකඩ ධාතු ගුණය ඇතැයි නවීන මතයක් වේ. නිවිති ශීත වීර්යයි, ශ්ලේෂ්මලකරයි, වාපිත් නසයි, උගුරට අහිතකරයි. නිද්‍රාජනකයි, ශුක්‍රවඩයි, රත්පිත් නසයි, බලකාරකයි, රුචිකරයි, පුෂ්ටිකාරක සහ තෘප්තිජනක ද වේ.
(කර්තෘ: පී.ඇම්.පී. අභයසිංහ)
(සංස්කරණය නොකළ)
නිවිති
වැලි නිවිති හෙවත් අල නිවිතිය, ගස් නිවිතිය කියා නිවිති දෙවර්ගයක් ඇත. වැඩි වශයෙන් ම ආහාර පිණිස ගනු ලබන්නේ එලනිවිතිය. එලනිවිති වනාහි ආහාරයට ව්‍යඤ්ජ පිසීම සඳහා ගනු ලබන ශාක වර්ගයකි. ගස් නිවිති කොළ දේශීය සර්ප විෂ චිකිත්සාවෙහි ප්‍රත්‍යක්ෂ ඖෂධයකි. නිවිති ශාකයට සකු බසින් 'උපොදිකා මානවා අමෘත්තවල්ලි' යැයි කියනු ලැබේ. එලනිවිතිවලට හෙල හෙවත් සුදු පැහැති යන අරුත ලැබුණේ කොළයෙහි ඇතුළු පැත්ත මඳක් සුදු පාට නිසා යැයි සිතිය හැකි ය. එලනිවිතිවල යකඩ ධාතු ගුණය ඇතැයි නවීත මතයක් වේ. නිවිති ශිතවීර්යයි, ස්ත්‍රී ගධයි, ශ්ලේෂ්ම කරයි, වාපිත් නසයි, උගුරට අහිතකරයි, පිමඡ්ලය, නිද්‍රාජනකය, ශුක්‍ර වඩයි, රත්පිත් නසන බලකාරකයි. රුචිකරයි, සුපථ්‍යයි, සුඵටිපකාරක සහ තෘපති ජනක ද වේ.
(කර්තෘ: පී.ඇම්.පී. අභයසිංහ: 1962)
(සංස්කරණය නොකළ)
විශේෂ සටහන්
නිවිති වර්ග කීපයකි. වැල් නිවිතය රත් නිවිතිය කියා දෙවර්ගයකි. නැවත ගස් නිවිති නමැති පැලෑටියකි. සාමාන්‍ය නිවිතිවලට නිවිතිපලා කියා ද ව්‍යවහාර වේ. එකිනෙකේ ගුණ වෙනස්ය.
එළනිවිති හා රත් නිවිති යනු වැල් නිවිතියෙහි ප්‍රභේද දෙකකි. ගස් නිවිති එයට හාත් පසින් ම අමුතු පැළෑටි වෙසෙසකි.
නිවිතිවලට සකු බසින් 'පොතකි උපොදිකා' යැයි ද දෙමලයෙන් ‘පසලස්’ යයි ද කියනු ලැබේ. නිවිති අගනා ගුණැති එළවළුවකි. එලනිවිති ස්වදේශීය වෛද්‍ය ශාස්ත්‍රයෙහි පිළිකා වෙදකමට ගනු ලැබේ.
