දහඩිය

(ස්වේද-Sweat) වනාහි ස්වේද ග්‍රන්ථිවලින් සම මතට වැටෙන රුධිර ප්ලාස්මාවට උපාභිසාරක (isotonic) වන අම්ලික ජලජ තරලයකි. බහිස්ස්‍රාවී ද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීම හා ශරීර තාපය ස්ථායිකරණය (Stabilize) යනු ඉතා අවශ්‍ය කෘත්‍ය දෙක දහඩිය පිට කිරීමේ දී ඉටු වේ.

ස්වේද ග්‍රන්ථි ක්ෂිරපායින්ට පමණක් සීමා වූ ග්‍රන්ථි විශේෂයක් වන නමුත්, මෙම ග්‍රන්ථි මඟින් දහඩිය පිටකිරීම ඔවුන් සියලු දෙනාට ම පොදු වූ ලක්ෂණයක් නොවේ. තාපය පිටවීමෙහි ලා දහඩිය දැමීම, ආටියොඩක්ටීලා (Artiodactyls) හා පෙරිසොඩක්ටිලා (Perissodactyls) ගෝත්‍රවලට අයත් ඇතැම් කුර සහිත සත්වයන්ට හා මිනිසා ද ඇතුළත් වන ප්‍රිමේට්ස් (Primates) ගෝත්‍රයට අයත් ක්ෂීරපායින්ට පමණක් සීමිත ය.

දහඩියෙහි ප්‍රධාන සංඝටකය ජලය ය. එහි අඩංගු ජල ප්‍රමාණය සියයට 99ක් පමණි. ඉතිරි 0.5% ඝන ද්‍රව්‍යයන්ගෙන් යුක්ත ය. මින් ප්‍රධාන ඝන ද්‍රව්‍ය වනුයේ සෝඩියම් ක්ලෝරයිඩ් හෙවත් ලුණු ය. දහඩියෙහි එහි අඩංගු ප්‍රතිශක්තිය 0.19 පමණ ය. යුරික් (Uric) අම්ලය සියයට 0.03ක් පමණ ද ලැක්ටික් අම්ලය අංශු මාත්‍ර වශයෙන් ද දහඩියෙහි මීට අමතරව දක්නට ලැබේ. රතු වර්ණකය දහඩියෙහි සංඝටකයක් විය හැකි ය.

එහෙත් දහඩියෙහි සංඝටකයන් සේ ඒකරාශී වන ද්‍රව්‍යයන් ද ඒවායේ අනුපාතයන් ද අස්ථිර ය. මෙසේ ලුණු අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා වැඩියෙන් ශරීරයට ඇතුළුවූ විට ඉන් දහඩිය හා එකතු වන ප්‍රමාණය වැඩි වේ. එසේ ම ලුණු අඩුවෙන් ගැනීමෙන් හෝ ආහාර අඩුවෙන් ගැනීමෙන් හෝ දහඩියෙහි අඩංගු ලුණු සාන්ද්‍රණය අඩු වේ.

සාමාන්‍ය අවස්ථාවක දී පිටවන ලුණු ප්‍රමාණය පාලනය වන්නේ ප්‍රධාන වශයෙන් අල්ඩස්ටෙරොන් (Aldosterone) හෝර්මෝනයෙනි. මින් ලැබෙන උත්තේජනයට අනුකූලව ස්වේද ග්‍රන්ථි විසින් නැවත ලුණු ප්‍රතිශෝෂණය (reabsorb) කරනු ලැබේ. එබැවින් දහඩිය සමඟ පිටවන ලුණු ප්‍රමාණය සීමිත ය. එහෙත් උත්තේජනය ක්‍රියාත්මක වන්නේ ඉතා සෙමින් ය. එබැවින් දහඩිය ශීඝ්‍රයෙන් පිටවන විට එහි අඩංගු සෝඩියස් ප්‍රමාණය වැඩි වේ. තව ද, දහඩිය වේගයෙන් පටිවන මේවැනි අවස්ථාවක දී නයිට්‍රජීන බහිස්ස්‍රාවී ද්‍රව්‍ය ඊට සමාන වේගයකින් එතැනට නොලැබේ. එබැවින් මෙවිට දහඩියෙහි අඩංගු වන නයිට්‍රජන් ප්‍රමාණය අඩු වේ.

ස්වේද ග්‍රන්ථිය වනාහි ස්‍රාවි සෛල සහිත දඟර ගැසුණු නාලාකාර ඉන්ද්‍රියයකි. මිනිසාගේ සම මත මෙවැනි ග්‍රන්ථි විසි ලක්ෂයක් පමණ දක්නට ලැබේ. මෙසේ ක්ෂීරපායින්ගේ ස්තන ග්‍රන්ථි (mammary) (බ.) විකරණය වූ ස්වේද ග්‍රන්ථි වේ. ස්වේද ග්‍රන්ථිවලට ආසන්නව ඇති සෛලවල හා රුධිර කේශනාලිකාවල තරලයෙන් රුධිරයට ගලා යාමේ දී ඇතැම් ද්‍රව්‍ය ස්වේද ග්‍රන්ථි තුළට වැදේ. ස්වේද සැදෙන්නේ මෙසේ ඇතුළුවූ ද්‍රව්‍යවලිනි.

දහඩිය පිට කරන ඇපක්‍රීන් (Apocrine) හා එක්රීන් (Eccrine) යනුවෙන් හැඳින්වෙන ස්වේද ග්‍රන්ථී දෙවර්ගයකි. එක්රින් ග්‍රන්ථි වනාහි දඟර ගැසුණු සරල නාලාකාර ග්‍රන්ථීන් ය. රෝම විරල වූ හෝ සම ගොරෝසු වූ ස්ථානවල මෙවැනි ග්‍රන්ථි අධිසංඛ්‍යාවක් දක්නට ලැබේ. මින් පිටවන දහඩිය නිර්වර්ණ ය, නිර්ඝන්ධ ය.

ඇපක්‍රීන් ග්‍රන්ථි, හිස, කිහිල්ල, ප්‍රජනනේද්‍රිය, බාහිර ශ්‍රවණ නාලය (external autotuned meatus) ආදී ස්ථානවල පිහිටා ඇති රෝම හා සම්බන්ධ ය. මෙම ග්‍රන්ථිවලින් දහඩිය නිරන්තරයෙන් ම පිට නොවේ. ග්‍රන්ථි සක්‍රිය වන්නේ යෞවනභාවයට පැමිණීමත් සමඟ ය. මහලුවීමත් සමඟ මින් දහඩිය පිටවීමේ බලය ක්‍රමයෙන් හීන වේ. මේ කාල සීමාව තුළ දී පවා දහඩිය පිටවෙන්නේ අවශ්‍යතාව අනුව ය. තවද මින් දහඩිය වැගිරෙන්නේ ග්‍රන්ථි අවට ඇති පේශී සංකෝචනය වීමෙනි.

ඇපක්‍රීන් දහඩිය උකු ය, සුදු පාට ය. එක්රීන් ස්‍රාවයෙහි අඩංගු ඝන ද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයට වැඩි ප්‍රමාණයක් මෙහි ඇත. ඇපක්‍රීන් දහඩියෙහි අඩංගු වන මේද ප්‍රතික්‍රියාවීමෙන් දුර්ගන්ධ අසන්තෘප්ත (unsaturated) මේද අම්ල සෑදේ. මෙබැවින් ද බැක්ටීරියා මෙම දහඩිය හා ප්‍රතික්‍රියා කිරීමෙන් ද එකිනෙකාට විශේෂ වන දුර්ගන්ධ දහඩිය මෙම ග්‍රන්ථ හා සම්බන්ධ වේ.

දහඩිය දැමීමට ප්‍රධාන හේතූන් දෙකකි. ශරීර උෂ්ණත්වය නියත ව තබා ගැනීම උදෙසා පරිසර උෂ්ණත්වය වෙනස්වීමත් සමඟ දහඩිය පිටකිරීම මින් ප්‍රධාන හේතුව ය. මෙහිලා විශේෂයෙන් ම ක්‍රියාත්මක වන්නේ නළල, උඩු තොල, බෙල්ල, පපුව ආදී ස්ථානවල පිහිටා ඇති එක්රීන් ස්වේද ග්‍රන්ථීන් ය. මිනිසාගේ සාමාන්‍ය ශරීර උෂ්ණත්වය 96.20 සිට 96.50 අතර පරතරයක පවතී. මේ පරතරය සුළු වශයෙන් හෝ ඉක්මවා යාමේ දී අනුවේගී ස්නායු පද්ධතිය (sympathetic remous system) විසින් මෙම ග්‍රන්ථි උත්තේජනය කරනු ලැබේ. ග්‍රන්ථිවලින් සම මතට දහඩිය පිට වේ. ශරීර තාපය යෙදවීමෙන් දහඩියෙහි අඩංගු ජලය වාෂ්පීභවණය වේ. ශරීරය සිසිල වේ. ශරීර උෂ්ණත්වය ක්‍රමයෙන් පහත බසී.

එක්රීන් දහඩිය, මිනිසාගේ ශරීරයෙන් නිරන්තරෙයන් ම වෑහෙන නමුත් ඉන් පිටවෙන්නේ අවට පරිසර උෂ්ණත්වයට ගැලපෙන ප්‍රමාණයකි. ග්‍රන්ථි නියම වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වන්නේ සෙ.34.50 උෂ්ණත්වයක ය. උෂ්ණත්වය වැඩිවීමත් සමඟ පිටවන දහඩිය ප්‍රමාණය වැඩි වේ. මෙසේ අධික උෂ්ණත්වයක් පවතින විට එක් පැයකට මිනිසාගේ ශරීරයෙන් දහඩිය කි.ග්රෑම් 1ක් පමණ පිටවේ. සාමාන්‍යයෙන් දිනකට පිටවන දහඩිය මුළු ප්‍රමාණයෙන් සියයට 25ක් අපර ගාත්‍රාවලින් හා තවත් 25ක් හිස හා පූර්ව ගාත්වලින් පිට වන අතර ඉතිරි 50 කඳේ පිහිටා ඇති ග්‍රන්ථිවලින් නිකුත් වේ. එක්රීන් දහඩිය පිටවීම අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් සම්බන්ධ වෙන්නේ අභ්‍යන්තර ශරීර උෂ්ණත්වයට නොව සමෙහි උෂ්ණත්වයට ය.

දහඩිය දැමීමට දෙවනි හේතුව මානසික හෝ ස්පර්ශක උත්තේජ විය හැකි ය. මෙවැනි අවස්ථාවන්හි දී දහඩිය විශේෂයෙන් ම වෑහෙන්නේ ඇපක්‍රීන් ග්‍රන්ථි හා යටි පතුලෙහි හා අත්ලෙහි පිහිටා ඇති ග්‍රන්ථිවලිනි.

දහඩිය දැමීමේ දී ජලය වාෂ්පීභවණය වන නමුත් ලුණු, යුරික අම්ලය ආදී ඝන ද්‍රව්‍ය සම මත රැඳේ. මෙම ද්‍රව්‍ය, දහඩිය දැමීමට බාධාවකි. නෑමෙන් හා ගන්ධ නාශක (deodorants) යෙදවීමෙන් මෙසේ එකතු වන බහිස්ස්‍රාවී ද්‍රවය හා දුර්ගන්ධය ඉවත් කළ හැකි ය. මීට අමතරව, අපිචර්මයෙන් ම (epidermis) දිනකට ජල වාෂ්ප ග්රූම් 500ක් පමණ පිට වේ. ශරීරයෙන් රසායනික ද්‍රව්‍යයන් අඩංගු නොවේ. මෙසේ ශරීරයෙන් ජලය පිටවීම ස්වේදනය (Insensible perspirant) සේ හැඳින්වේ. එය නොනවත්වා ම සිදුවේ. මෙය සිදුවන ක්‍රමය නියම ලෙස නොදන්නා නමුත්, එය අපිචර්ම (apodeme) සෛලවල වර්ධනයත් වයස්වීමත් හා සම්බන්ධ බව පිළිගත හැකි කරුණකි.

(කර්තෘ: ඇම්. වීරසිංහ: 1976)

(සංස්කරණය නොකළ)