ආකිමිඩීස්
(Archimedes). (ක්‍රි.පූ. 287-212). පුරාතනයේ විසූ ශ්‍රෙෂ්ඨතම විද්‍යාඥයෙක් ද ගණිත ශාස්ත්‍රඥයෙක් ද වෙයි. ඔහු උපන්නේ සිසිලියේ සයිරකියුස් නගරයෙහිය. පියා ෆීඩියැස් නම් නක්ෂත්‍ර විද්‍යාඥයායි. යෞවන අවස්ථාවේ දී මිසරයේ පිහිටි ඇලෙක්සැන්ඩ්රියා නගරයේ දෙතුන් අවුරුද්දක් ඉගෙනීම කළ ආකිමීඩීස් යළිත් සයිරකියුසයට ම ගොස් ගණිත ශාස්ත්‍රය හදාළේය. ඔහුගේ ජීවිතය විද්‍යාව වෙනුවෙන් ම කැප වූයේය. පරීක්ෂණ මගින් අත්හදා බැලීමෙන් විද්‍යාව හදාළ පැරණියන් අතර මූලිකයා මෙන් සලකනු ලබන්නේ ඔහුය.
ක්‍රිස්තු පූර්ව 215 දී මාසෙලස් නමැති රෝමන් සෙනෙවියා සිසිලියේ පිහිටි සයිර කියුස් නගරයට පහර දුන්නේ ශීඝ්‍ර ජයග්‍රහණයක් බලාපොරොත්තුවෙනි. එහෙත් ඒ බලාපොරොත්තුව සුන් විය. විශාල ගල්පටියකින් විදින ලද ටොන් කාලකට වඩා බර ඇති ගල් රෝමන් සේනාව පිට වසින්නට වන. දොඹකරවලින් නැව් අහසට නංවා නැවත මුහුදට හෙළන ලදි. එවිට මාසෙලස්ගේ සේනාවෝ පලා ගියහ. යුද්ධයක දී විද්‍යාව ක්‍රමානුකූලව උපයෝගි කරගත් බව ඉතිහාසයෙහි සඳහන් වන පළමු වැනි අවස්ථාව මෙය යයි සැලකිය හැකිය. මාසේලස්ගේ පරාජයට මඟ සැලැස්වූයේ ආකිමිඩීස්ය. වතුර ඉහළ ඇදීමට ආකිමිඩීස් නිපදවූ දඟරය නිසා ඔහුගේ නම නොනැසී පවතී.
විද්‍යාවක් වශයෙන් සැලකිය යුත්තේ ගණිත විද්‍යාව පමණක් ම බව ආකිමිඩීස්ගේ පිළිගැනීම විය. එක් දිනක හියරෝ රජු විසින් ඉතා දුෂ්කර ප්‍රශ්නයක් ඔහු වෙත ඉදිරිපත් කරන ලද්දේය. හියරෝ රජ ඔටුන්නක් සෑදීමට ප්‍රමාණවත් රත්රන් රන්කරුවකුට දුන්නේය. රන්කරුවා ඔටුන්න සාදා නිම කොට දැක්වූ පසු එය රිදී මිශ්‍ර කොට තනා ඇතැයි සැකයක් රජුට උපන්නේය. එබැවින් එය පිරික්සා බලන්නට රජතෙම ආකිමිඩීස්ට නියෝග කෙළේය. රත්රන්වලට වඩා රිදී සැහැල්ලු බව ආකිමිඩීස් දැන සිටියේය. මිශ්‍ර ලෝහයෙන් තනන ලද ඔටුන්නක ලෝහ පරිමාව ඔටුන්න හා සමාන බර ඇති රන් කැබැල්ලක පරිමාවට වඩා වැඩි විය යුතුය යන්න ඔහුට වැටහිණ. එහෙත් ඔටුන්න වැනි සංකීර්ණ දෙයක පරිමාව මැනීම පහසු නොවන බව පෙනිණ. එය ඔහුට මහත් ගැටලුවක් විය. දිනක් ඔහු ප්‍රසිද්ධ ස්නානාගාරයට ගියේය. නාන බාල්දිය තුළට බසිනවාත් සමඟ ම ඉන් වතුර ඉතිරි ගිය බැව් දුටු ඔහු දියේ ඔබ්බන ලද වස්තුවක් එහි පරිමාවට සම වතුර පරිමාවක් ඉවත් කර හරින බව අවබෝධ කරගති. ඒ අනුව යථෝක්ත ගැටලුව ලිහීමට ඔටුන්න හා සමාන බර ඇති රන් කැබැල්ලක් ද රිදී කැබෙල්ලක් ද මඟින් ඉවත යන වතුර පරිමා ඔටුන්න මගින් ඉවත යන වතුර පරිමාව හා සසඳා බැලිය යුතු බව සිතා ගති. මේ සොයාගැනීම නිසා ආකිමීඩීස් කොපමණ ප්‍රීති වූයේ ද කිවහොත් ඔහු වේගයෙන් ස්නානාගාරයෙන් පිටතට පැන "හ්‍යුරීකා, හ්‍යුරීකා" ("සොයා ගත්තෙමි, සොයා ගත්තෙමි") යි කෑගසමින් නිර්වස්ත්‍රව ම සයිරකියුස්හි වීථි ඔස්සේ දුවන්නට විය.
යටකී සිද්ධාන්තය සහාය කරගත් ආකිමිඩීස් ද්‍රවස්ථිති විද්‍යාව (Hydrostatics) සම්බන්ධ මූලික නියමයන් සකස් කර ගත්තේය (ආකිමිඩීස් නියමය බ.) ඉපිලෙන වස්තූන්ගේ ස්ථායිභාවය මැනගැනීමේ ක්‍රම ද ඔහු විසින් සකස් කරගන්නා ලදි. මේ පිළිබඳ විද්‍යානුකූල විචාරණ ඔහුගේ කෘතියක් වන 'ඉපිලෙන වස්තූන් ගැන" නම් ග්‍රන්ථයේ පළවෙයි. පසු කලක දී ආකිමිඩීස් ලීවර සහ කප්පි පිළිබඳ නියමයන් ගැන පරීක්ෂණයන්හි යෙදුණේය. ආකිමිඩීස් හියරෝ රජු සමඟ සාකච්ඡා කළ එක් අවස්ථාවක දී තමාට ලීවරයක් ද සුදුසු ධරයක් ද දුනහොත් ඕනෑ ම බරක් ඇති දෙයක් සෙලවිය හැකි යයි මිග දොඩමින් “මට සිට ගැනීමට තැනක් දෙන්න, එවිට මම පෘථිවි ගෝලය පවා ඔසවන්නෙමි”යි කීය. ඉරු සඳු දෙදෙනාගේ ද අහසේ ග්‍රහයන් පස්දෙනකුගේ ද ගමන් නිරූපණය කිරීමට ගෝලයක් නිර්මාණය කරන ලද්දේත් ඔහු විසිනි.
ආකිමිඩීස්ගෙන් සැලසුණු ශ්‍රේෂ්ඨ සේවාව නම් ගණිතය සම්බන්ධ නොයෙක් රහස් ඔහු අතින් අනාවරණය වීමයි. වක්‍ර වූ රූපයන්හි සහ පෘෂ්ඨයන්හි වර්ගඵලය මැනීමේ ක්‍රම සොයා ගැනීම හා අතිවිශාල සංඛ්‍යා පැහැදිලිව ප්‍රකාශ කිරීමේ විශිෂ්ට ක්‍රමයක් යොදා ගැනීම ද ඔහුගේ පරීක්ෂණවල උසස් ම ප්‍රතිඵල වෙයි. දහහත් වැනි ශත වර්ෂයේ දී නිව්ටන් සහ ලයිබ්නිට්ස් විසින් නිපදවන ලද අවකලනයට (Differential Calculus) ද මුල පිරුවේ ආකිමිඩීස්ය.
'පරාවලය චතුරස්‍ර කිරීම' (Quadrature of the Parabola) සහ 'ක්‍රමය ගැන' (On Method) යන මේවා ගණිතය පිළිබඳ ඔහුගේ සුප්‍රකට නිබන්ධයන්ගෙන් දෙකකි. ගණිතය පිළිබඳව ඔහු ලියූ පොත්පත් මීට වර්ෂ 400කට පෙර නැවත සොයා ගන්නා තුරු ලෝකයාට අමතක වී තිබුණේය.
ආකිමිඩීස් සිහි කල්පනාව වෙනතක ගිය තැනැත්තකු සේ බොහෝ විට පෙනිණ. නෑමෙන් පසු ශරීරයෙහි තෙල් ගාගෙන පැය ගණන් වාඩි වී සිට තෙල් තැවරුණු හම මතුපිට සටහන් ඇඳීමට ඔහු පුරුදු වී සිටි බැව් කියති. ඉඩක් ලත් සෑම විටක ම ඔහු ජ්‍යාමිතික රේඛා සටහන් ඇන්දේල.
සයිරකියුස් නගරය මාසෙලස් අත්පත් කරගත් අවස්ථාවේ දී (ක්‍රිස්තු පූර්ව 212 දී) ආකිමිඩීස්ගේ අභාවය සිදු විය. මේ ගණිත විද්‍යාඥයා බේරාගැනීමට මාසෙලස් අණ දී තිබුණේය. එහෙත් වැලි මතුපිට ගණිත සටහන් අඳිමින් සිටියදී රෝම සොල්දාදුවකු ඇසූ ප්‍රශ්නයකට උත්තර දීමට තමාට උඩ බැලිය නොහැකි යයි කී මේ ශ්‍රෙෂ්ඨ විද්‍යාඥයා එම සොල්දාදුවා විසින් මරා දමන ලදි.
(සංස්කරණය: 1965)
