දළදා මාළිගය - මහනුවර
දළදා මැදුරේ කොටස්
පැරණි යුගවල තිබුණු දළදා මැදුරු විශාලත්වයෙන් මෙන් ම අංගෝපාංගයන්ගෙනුත් ඉතා විශිෂ්ට තත්ත්වයක තිබුණු බවට සැකයක් නැත්තේ ය. එහෙත් ඒ සම්බන්ධව නිවැරදි අවබෝධයක් ඇති කරගන්නට ක්‍රමයක් නොමැති ය. දැනට තිබෙන දළදා මැදුර වූකලී සිංහල ජාතිය ඉතාමත් දිළිඳු අවස්ථාවට පත් වූ අවචියෙහි කරවන ලද්දකි. සෙංකඩගලනුවර පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජු විසින් කරවන ලද දළදා මන්දිරය සතුරු උවදුරු කරන කොට ගෙන නටබුන් තත්ත්වයක තිබුණේ ය. කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජු විසින් එය නැවත ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද්දේ ය. මහනුවර දළදා මාලිගය සාදවන ලද්දේ එකල උඩරට විසූ දක්ෂ ගෘහ නිර්මාන ශිල්පීන් ලවා ය.
ගඳකිලිය
ගෙපලු බරාඳ
කත් තියන බරාඳ
හදුන් මණ්ඩපය
හළු මණ්ඩපය
කවිකාර මඩුව
හේවිසි මඩුව
උඩුමහල
පල්ලේමහල
මුළුතැන්ගෙවල්
මුරගෙවල්
දකිනා මණ්ඩපය
වාහල් යනාදීහු දැන් තිබෙන දළදා මැදුරෙහි අවයවයෝ ය. මේවා ඇතුරෙන් දළදා කරඬුව තිබෙන ගෘහයට වැඩ සිටින ගෙය හෙවත් ගඳකිලිය'යි කියනු ලැබේ. සිංහල රාජමන්දිරයේ ගෘහපංතියෙහි සැළැස්ම ද දළදා මන්දිරයෙහි සැළැස්මට සම වේ. ඊට සාක්ෂි වනුයේ මහනුවර මහාවාසල මේ දැක්වුනු ගෘහාවයවයන්ගෙන් යුක්ත වුනු හෙයිනි. ගෙපලු යනු ගෙහපාලක ශබ්දයෙන් ආයේ යයි කිව හැක. ගෙපලු බරාඳ යනු ගෘහයක් නොව ශාලාවකි. “වරැන්ඩා” යන්නෙන් බරාඳය'යි සැදුනු බව පෙනේ. ගෙයක් රැකබලා ගන්නාට ගෙපලරාල යයි කියති. එසේ නම් දළදා වහ්නසේ වැඩ සිටින ගෙයයි. දළදා වහන්සේට තේවාවා කරන භික්ෂූන් වහන්සේට උපකාරී වීම ද ගෙපරාල නම් නිලදාරියාට අයත් රාජකාරියකි. කත් තියන බරාඳ යනු දළදාවහන්සේ ට පුද පිණිස ගෙනෙන හේමකද, තබන බරාඳයි. හේමකද ගෙනෙන නිලදාරියාට කත්තියන රාල යයි කියනු ලැබේ.
හඳුන් මණ්ඩපය මේ ස්ථානයෙහි දළදා වහන්සේට මල් පහන් පූජා කරණ විට හඳුන් ගලගා පිළියෙල කරණ තැන ය.
හේවිසි මණ්ඩපය මේ ස්ථානයෙහි දළදා වහන්සේට ශබ්ද පූජා පිණිස පසඟතුරු නාදය පවත්වන ශාලාවක් වැනි කොටසකි.
මුරගෙවල් මුර ගෙවල්වල දළදා මැදුර රක්නා මුරකාරයන් හා දළදා මාලිගාවෙහි ඒ ඒ තේවමුරයන් කරන නිලකාරයන් නවතින තැන් වෙති.
වාහල් දළදා මන්දිරයෙහි සතර දොරටුවයි.
උඩමාලය යනු ද දළදා කරඬුව තිබෙන උඩුමහල තලයයි.
පල්ලේමාලේ යනු යටිමහල් තලයයි. පල්ලෙමාලයේ සර්‍වඥ ධාතු සහිත පිළිම වහන්සේට තේවය කරන අයගේ ප්‍රධානයාට පල්ලේමාලේ රාල යයි කියති.
මුළුතැන්ගෙවල් නම් දළදාපුදයට කිරි අහර ආදිය පිසින ගෙවල් ය.
දක්නා මණ්ඩපය යනු දළදා වහන්සේ දක්වන්නා වූ ද දැක බැහැදක්නා වූ ද විශාල ශාලාවයි.
දළදා මැදුරේ සේවක පිරිස දළදා මන්දිරයේ සේවක පිරිස, ඇතුල් කට්ටලය, පිටකට්ටල යයි දෙකොටසකි. ඇතුල් කට්ටලයේ සේවකයෝ පයින්ඩ සොළසකට බෙදේ. ඔව්හු පිළිවෙළින් උසස් සේවයන්හි නියුක්ත වූහ. සොළොස් වැදෑරුම් පයින්ඩකාරයෝ හෙවත් නිලමක්කාරයෝ නම් කවරුන්ද යත්:
1. දියවඩන නිලමේ
2. කාරියකෝරල හෙවත් කාරිය කරවන රාල
3. වට්ටෝරුරාල
4. ගෙපරාල
5. කත්තියන රාල
6. හක්ගෙඩිරාල
7. පල්ලේමාලේරාල
8. ආරච්චිරාලලා දෙදෙනා
9. මුළුතැන්රාලලා දෙදෙනා
10. ආලත්තිමහගෙලා
11. මොහොට්ටාලලා (තිදෙනයි)
12. නැකත් රාල
13. කවිකාරමඩුවෙරාලලා
14. පනික්කලේ
15. බෙරවයන්නෝ
16. මුරකාරයෝ
පන්දම්කාරයෝ ඇතුල් කට්ටලයෙන් බැහැරයි.
භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ තේවය පයින්ඩ සංඛ්‍යාවට ඇතුලත් නොකරන ලද්දේ එය වෙන් වෙන් වශයෙන් හඳුන්වනු සඳහා ය. අස්ගිරි මල්වතු මහවිහාර දෙකෙන් තේවමුරයට භික්ෂූන් වහන්සේලා නියුක්ත කරනු ලැබෙත්. තේවමුරයක් ලැබීම උසස් ගෞරවයක් වශයෙන් මහවිහාර දෙකේ සංඝයා වහන්සේලා සලකති. සේවය කරණ භික්ෂූන්ට වියදම් පයින්ඩ නම් වූ වී බුසල් ගණනක් බණ්ඩාර අටුවෙන් ලැබේ. දළදා මන්දිරයෙහි සේවයෙහි යෙදී සිටින්නන්ගේ නොමනා පැවතුම් නිසා ඔවුන්ගේ තත්ත්වයට අයත් සම්මානයෙන් පිරිහී සිටිති.
(කර්තෘ: පී.ඇම්.පී. අභයසිංහ)
(සංස්කරණය නොකළ)
මොහොට්ටාල
දළදා මන්දිරයට ලැබෙන අය හා කෙරෙන වැය ආදියත් පොත් පත්වල සඳහන් කිරීම මොහොට්ටාලයට අයත් රාජකාරියයි. දළදා මන්දිරයේ සේවයෙහි යෙදී සිටිනා ඇතුළු කට්ටලේ සහ පිට කට්ටලේ සේවයකයන්ගෙන් කෙරෙන රාජකාරිය සටහන් කරනු ලබන්නේ ද මොහොට්ටාල විසිනි. දළදා මන්දිරයේ ඇතුළු කට්ටලයට අයත් උසස් පංතියේ සේවකයන් හැර සේසසෝ නම් - නාගසිහක්කාරයෝ, පන්දම් කාරයෝ, හම්බාපයින්ඩකාරයෝ, ඌලියක්කාරයෝ, ස්වර්ණකාරයෝ, හුන්නෝ, ආචාරිහු, කටුකොලපයින්ඩකාරයෝ, සුවඳමල් සපයන්නෝ, රෙදි හෝදන්නෝ, අමදින්නෝ ආදීහු වෙති.
(කර්තෘ: පී.ඇම්.පී. අභයසිංහ)
(සංස්කරණය නොකළ)
තේවපූජාව
ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ විසින් බුදුරජාණන් වහන්සේට කළ උපස්ථානය සිහිපත් කරවන වත්පිළිවෙත් ක්‍රමයක් දළදා වහන්සේටත් පැවැත්වීම සිංහල රාජ්‍යයහෙි පැරණි ම සිරිතකි. මේ වත් පිළිවෙත් පවත්වනු ලබන්නේ භික්ෂූන් වහන්සේ විසිනි. මීට තේවාව යයි කියනු ලැබේ. දළදා වහන්සේට පුදපූජා කිරීමේ පිළිවෙත වූ තේවමුරයට ලබා ගැනීම මහාවිහාර දෙකේ භික්ෂූ කෙනෙකු ම පත් කිරීම සිරිතෙකි. භික්ෂුවක් තේවමුරයට පත් කරනු ලැබීම උසස් ගෞරවයක් මෙන් ම උසස් පදවි වලට සුදුසුකමක් ද වේ. ගම්පොල රාජධානි කාලයටත් දෙවන රාජසිංහ කාලයටත් අතර කාලයක් භික්ෂූන් වහන්සේ දළදා තේවයෙන් ඉවත් ව සිටි බවට නිදසුන් ඇත්තේ ය. පළමුවන රාජසිංහ සමයෙහි භික්ෂූන් වහන්සේලාට ඇති වූ නොයෙක් හිරිහැර මීට කරුණු විය. ගිහියන් විසින් දළදා තේවය කිරීම නුසුදුසු යයි දෙවන රාජසිංහ රජතුමා විසින් යළිත් භික්ෂූන් වහන්සේට දළදා තේවමුරය භාර දෙන ලද්දේ ය. දැනට ප්‍රධාන ස්ථවිරයන් වහන්සේලා තෙනමක් එක් වරකට තේවමුරයෙහි යෙදෙති. බුද්ධ පූජාවන් නියමිත වේලාවට යතුරු රැගත් වට්ටෝරු රාළත් සමඟ යන තෙරුන් වහන්සේලා වට්ටෝරුරාළ දළදා හිමියන් වැඩ සිටින මන්දිරයෙහි දොර හැරිය පසු ගඳකිලියට පිවිස ඇමදීම, භාණ්ඩ පිසදැමීම, පරමල් බවත් කිරීම, පඩික්කම්වල වතුර හිස් කිරීම, දැහැටි තැබීම, පැන් තැබීම, බුද්ධ පූජාව තැබීම, ශබ්ද පූජා පැවැත්විම ආදි සොළොස් විධ උපචාරයන් සිදු කරති. ශබ්ද පූජාව කරන්නේ කුඩා මිණි ගෙඩියක් එක්තරා තාලයකට නාද කිරීමෙනි. දළදා සිරිතෙහි දළදා පූජාව පවත්වන විධිය සම්බන්ධයෙන් ඉතා ප්‍රබල විස්තරයක් ඇතත් එයිනුත් ඒ පූජා විධීන් සම්බන්ධයෙන් සැළකිය යුතු විස්තරයක් දත නොහැකි ය. එකලට පැවති දළදා පෙළහැරට වඩා දැන් පෙළහැර තරමක් දුර වෙනස් බව සැළකිය හැකි ය. දළදා වහන්සේට මේවඩන විට වාඩි වී සිටින්නන් නැගිටීමට දළදා සිරිතෙහි ව්‍යවස්ථා කර තිබේ. කටු කඹයෙන් අස් බැඳීමය, පාමුල් පෙට්ටියෙන් අස් බැඳීමය, ගණයෙන් අස් බැඳීම යයි දළදා කරඬුව මුද්‍රා තැබීම් තුනක් තිබුණු බවත් දළදා සිරිතෙහි දැක් වේ. මෙහි කටුකස්ස නමින් අදහස් කරන ලද්දේ අගනා රන් තැටි බහාලන කර`ඬු විශේෂයකැ යි හැඟේ. දළදා කරඬුව එවැනි කඤචුවක බහා සීල් තැබීම කටුකස්සෙන් අස් බැඳීම නමුත් දාකරඬුව බහා සාරධනය තැන්පත් කළ පෙට්ටියේ (පාමුල් පෙට්ටිය) බහා සීල් තැබීම, පාමුල් පෙට්ටියේ අස්බැඳීම නමුත් දාකරඬුව පරිහරනය කරන කිලිංවැසි, ගණවැසි, භික්ෂූන් යන ත්‍රිවිධගණයාගේ සීල් තැබීම ගණයෙන් අස්බැඳීම නම් වන්නේ ය. (සිංහල ආණ්ඩුව ඇසුරෙනි.)
(කර්තෘ: පී.ඇම්.පී. අභයසිංහ)
(සංස්කරණය නොකළ)
දළදා පාලනය හා එහි නිලධාරීහු
අපේ දළදා වහන්සේ පිළිබඳ ඉතිහාසය ඉතා දීර්ඝ එකකි. එසේ ම එය විසිතුරු ය. ලංකාවේ අගනුවර වෙනස් වීමත් සමඟ දළදා මන්දිරයක් වෙනස් වූයේ ය. අනුරාධයෙන් පොළොන්නරුවටත්, පොළොන්නරුවෙන් දඹදෙනියටත් දඹදෙනියෙන් යාපව්වටත් යාපව්වෙන් කුරුණෑගලටත් කුරුණෑගලින් ගම්පොලටත් ගම්පොලින් කෝට්ටේටත් කෝට්ටෙන් මහනුවරටත් වැඩම වන ලද්දේ එහෙයිනි. තවත් නොයෙකුත් හේතුන් නිසා බොහෝ තැන්වල දළදා වහන්සේ තාවකාලිකව වැඩ විසූ සේක. උදුන් දොර, අමරගිරිය, රම්භා විහාරය, කුරුවිට දෙල්ගමු විහාරයක් එයින් සමහරෙකි. මහුනවර ආදී ස්ථානයන්ට ද ගෙන ගොස් දන්ත ධාතුවහන්සේ ආරක්ෂා කරන ලදී. (මේ සිදුවීම් ඇසුරුකොට ලියවුණු පැරණි ලියවිලිවල සඳහන් කථාන්තර ආනන්දජනක වේ.) දළදා වහන්සේ පළමුවෙන් ම ගෙන එන ලද්දේ දැන් ඉසුරුමුනි විහාර යයි ප්‍රසිද්ධ වූ මෙඝගිරි මිහාරයට වේ. ථූපාරාමයෙහි තැන්පත් ව තිබුණු දළදාව අභගිරියට වැඩම වීම සිරිතෙක් විය. අනුරාධපුර නගරයෙහි දළදා වැඩම වීමේ උත්සවයක් පිළිබඳ විසිතුරු වූ වර්‍ණනයක් හත්වන ශත වර්ෂයේ ලක්දිවට පැමිණි ථාහියාං, චීන භික්ෂූන් වහන්සේගේ ගමන් විස්තරයෙහි සඳහන් ව ඇත්තේ ය. පසු කලෙක අනුරාධපුරයේ මහා විහාරවාසී භික්ෂූන් දුබල වූ පසු දළදාවේ සම්පූර්‍ණ අයිතිය අභයගිරි විහාරවාසීන් සතු විය යනුත් බොහෝ දෙනාගේ පිළිගැනීමකි. ඒ මතය තහවුරු කරණ නිදසුන් සුලභ ය. පොළොන්නරු යුගයෙහි මුගලන් තෙරුන් වහන්සේත් දඹදෙනි යුගයෙහි වාචිස්සර ස්ථවිරයන් වහන්සේගේත් කුරුණෑගල් යුගයෙහි මෙධංකර හිමිගේත් දළදා රැක්මෙහි නියුක්ත වූහ. මෙයින් දෙනමක් ස්ථිර වශයෙන් ම අභය ගිරියෙහි උතුරු මුලන්කායට අයත් ය. දඹදෙනි යුගයෙහි විසූ වාචිස්සර හිමියෝ කවර නිකායකට අයත් දැයි ස්ථිර වශයෙන් කිව නොහැකි වුවත් උන්වහන්සේ ද උතුරු නිකායට අයත් යයි තීරණය කරනු ලැබේ. අභයගිරිකයන්ගේ බලය දියුණුවීමට හේතු වුණු කරුණු අතුරෙන් දළදා වහන්සේගේ අයිතියක් විශාල කාරණයක් විය. අනුරාධපුර පොළොන්නරු දඹදෙනි යන යුගවල දී දළදා පාලනය කෙසේ සිදුකරන ලද්දේ දැයි නිශ්චය වශයෙන් කිය නොහැකි වුවත් කුරුණෑගල් කාලයෙහි පාලනය පිළිබඳ තොරතුරු දළදා සිරිතෙහි සඳහන් ව ඇත්තේ ය. දළදා සිරිතේ දැක්වෙන පරිදි දළදා පාලනය හා දැක්මක් සම්බන්ධයෙන් නීතී අටතිසක් පණවා තිබුණේ ය. ඒවා ඒ කාලයෙහි අමුතුවෙන් පණවන ලද ඒවා නොව පෙර පටන් ම පැවති නියමාවලියක් විය හැක්කේ ය. ඒ පිළිබඳ විස්තර දළදා සිරිතෙන් බලාගත හැකි බැවින් මෙහි සඳහන් කරමු. භික්‍ෂු පක්ෂයෙන් උතුරු පරපුරට මෙන් ම ගිහි පක්ෂයෙන් කිලිං, ගණවැසි යන දෙපක්‍ෂයටත් දළදාව සම්බන්ධයෙන් ලොකු බලයක් තිබුණේ ය. මෙහි කිලිං යනු කාලිඞග ජනපද වැසියන් කියැවෙන ලිඞග ශබ්දයෙන් අවේ ය. දළදාව ලක්දිවට වැඩම කළ හේමමාලාව, කාලිංග රාජ වංශයට අයත් හෙයින් දළදා පරිහරණයෙහි දී තද් වංශිකයන්ට ලැබීම ස්වභාවික මෙන් ම යුක්ති සහිත ය. ගණවැසි වංශිකයන්ට දළදාවේ අයිතියක් නැතත් (රජවරුන් සහිත) රජදරුවන් සහිත රාජකීය උතුම් වස්තූන්ගේ ආරක්ෂාව ඔවුන් වෙත පැවරී තිබුණු හෙයින් දළදාව කෙරෙහිත් ඔවුන් විසින් ප්‍රමාණවත් බලයක් පවත්වන ලදි.
පොළොන්නරු යුගයේ දී දළදා මැදුරේ ආරක්ෂාව ගණවැසි වංශිකයන්ගෙන් නොවැ මෙලෛක්කාරයන්ගෙන් සිදු විය. ඔවුන්ගෙන් සිදු වූයේ අභ්‍යන්තර ආරක්ෂාව නොවැf බාහිර ආරක්ෂාව හෙයින් පොළොන්නරු යුගයෙහිත් දළදා වහන්සේ පිළිබඳ අභ්‍යන්තර ආරක්ෂාව ගණ වැසි වංශිකයන් අතින් පැවති බව සිතිය හැකි ය. එකී වංශිකයන් දිගු කලක් තිස්සේ ම රාජකීයයන්ගේ ආරක්ෂාව සැලසූ හෙයින් දන්ත ධාතූන් වහන්සේ වැනි උතුම් වස්තුවකගේ ආරක්ෂාව සඳහාත් ඔව්හු ම යොදනා ලැබුවෝ ය.
(කර්තෘ: පී.ඇම්.පී. අභයසිංහ)
(සංස්කරණය නොකළ)
