නාථ දේවාලය (මහනුවර)
ගෙඩිගේ නමින් ද හඳුන්වනු ලබන මහනුවර නාථ දේවාලය මහනුවර නගරයෙහි දළදා මාළිගාව ඉදිරිපිට වූ මළුවෙහි පිහිටියේ ය.
මේ දේවාලය ගෙඩිගේ සම්ප්‍රදායට අනුව ගලින් ම ඉදිකරන ලද්දකි. නාලන්ද ගෙඩිගෙය හා ආදාහන මළුව ගෙඩිගෙය ද මේ සම්ප්‍රදායට අයත් වූ ශ්‍රී ලංකාවේ දක්නට ඇති තවත් ගොඩනැගිලි දෙකකි. තුන්මහල් ගොඩනැගිල්ලක් වූ මෙහි දෙවන හා තුන්වන මහල් හුදෙක් අලංකාරය පිණිස ම සාදා ඇත. තුන්වන වූ මුදුන් මහල මත කුඩා ස්තූපයක් ද සාදා තිබේ. එහි සතර පැත්තේ හින්දු කෝවිලක මෙන් කූඩු තනා ඇත්තේ ය.
බිම් සැලැස්මට අනුව දේවාලය ගර්භගෘහය හා මණ්ඩපය යන අංග දෙකින් සමන්විත වෙයි. ගර්භගෘහය අඩි 20 අඟල් 6ක් දිග ද අඩි 10ක් පළල ද වන අතර එහි බිත්තිවල ඝනකම අඩි 4කි. මණ්ඩපය අඩි 10ක් දිග හා අඩි 6 අඟල් 4ක් පළල ය. ගොඩනැගිල්ලේ අඩිතාලම අඩි 5යි අඟල් 5ක් පමණ උසින් යුක්ත ය. බිම සිට ස්තූපයේ මුදුන තෙක් දේවාල ගොඩනැගිල්ලේ උස අඩි 35කි. දේවාලයේ වාහල්කඩ දෙපස දොරටුපාල රූප දෙකක් ද දොරටුව මුදුනෙහි මකර තොරණක් ද ඇත.
දේවාල මළුවෙහි ද ගැබ් දෙකක්, බුදුගෙයක් හා බෝධියක් තිබේ. දේවාලයට වඩා සමීප වූ දාගැබ තුළ පාත්‍රා ධාතුව නිදන් කර ඇති බවට විශ්වාසයක් පවතී. මේ දාගැබ 1889 දී නිදන් සොරුන් විසින් හාරන ලද බවට වාර්තා වී තිබේ. නැගෙනහිරට මුහුණ ලා ඉදිකරනු ලැබ ඇති බුදුගෙය මෑත කාලයේ දී අලුත්වැඩියා කර ඇති බව පැහැදිලි ය. ඒ අසල පැරණි සිරිපතුල් ගලක් ද වෙයි. මළුවෙහි ඇති බෝධිය සුළු බෝධිවංසයෙහි අෂ්ටඵලරුහ බෝධීන්ට හා දෙතිස්ඵලරුහ බෝධීන්ට පසුව සඳහන් වන සූතිස් බෝධීන් අතුරින් එකකි. ඒ බෝධිය වටා වූ ප්‍රාකාරය මෑත දී කැණ තිබේ. මළුව වටා තිබෙන ප්‍රාකාරය අඩි 40ක් දිග, අඩි 36ක් පළල හා අඩි 1 අඟල් 9ක් ඝනකම ඇත්තේ ය. එහි බටහිර පැත්තේ ප්‍රාකාර කොටසෙහි ගල් අටක මහනුවර නාථ දේවාල ලිපිය දැක්වේ. මෙය ජයවීර අස්තාන (1511-1551) රජුගේ ලිපියකි.
නාථ දෙවියන් සෙන්කඩගල දෙවි නමින් ද ප්‍රකට ය. මහනුවර සතර මහා දේවාල අතුරින් පැරණිතම දේවාලය වන්නේ ද මෙයයි. එබැවින් ම මහනුවර ඇසළ පෙරහැරෙහි සතර දේවාල පෙරහැරවල ප්‍රමුඛ ස්ථානය ලැබී ඇත්තේ ද නාථ දේවාලයේ පෙරහැරට ය.
1380 දී ලියා තිබෙන සගම ලිපියෙහි සෙන්කඩගල නාථ සාමීන් යනුවෙන් සඳහන්ව ඇත්තේ මහනුවර නාථ දේවාලයේ දෙවියන් බවත් ඒ නිසා එම දේවාලය ඊට පෙර කරවන ලද බවත් උගතුන්ගේ නිගමනයයි. මෙය මහනුවර මුල් ම රජු වූ තුන්වන වික්‍රමබාහු (1357-1374) සමයට අයත් වීමට බොහෝ ඉඩ තිබේ. වාස්තුවිද්‍යා ලක්ෂණ අනුව ද 14 වන සියවසට මෙය අයත් වෙයි. සේනා සම්මත වික්‍රමබාහු සමයෙහි (1477-1570) මෙය අලුත්වැඩියා කර තිබේ.
(කර්තෘ: සෝමපාල ජයවර්ධන)
(සංස්කරණය නොකළ)
