අජ්මීර්
ඉන්දියාවේ රාජ්පුතානාවේ අජ්මීර් - මෙර්වාරා (බ.) නම් පළාතේ අගනුවරයි. මේ නගරය පිහිටි දිස්ත්‍රික්කය අජ්මීර්-මෙර්වාරා නමින් හඳුන්වනු ලැබේ. 1947දී අජ්මීර් - මෙර්වාරා ප්‍රදේශය "සී" වර්ගයේ ප්‍රාන්ත ආණ්ඩුවක් බවට පත්වීමෙන් පසු හැඳින්වුණේ අජ්මීර් ප්‍රාන්ත ආණ්ඩුව නමිනි. 1956 නොවැම්බර් මස පළමුවැනි දා මේ අජ්මීර් ප්‍රාන්ත ආණ්ඩුව රාජ්පුතානා රාජ්‍යයට සම්බන්ධ කරන ලදී.
දිල්ලියට හැතැප්ම 250ක් පමණ නිරිතදිගින් අරවල්ලි කඳු පාමුල අජ්මීර් නගරය පිහිටියේය. පැරණි නගරයක් වූ අජ්මීර් මෙකල ද වැදගත් නුවරකි. පාලන මධ්‍යස්ථානයක් හා වැදගත් දුම්රිය මංසන්ධියක් ද වූ මෙහි ලුණු වෙළඳාම, තෙල් කර්මාන්තය, කපු කර්මාන්තය ආදි ව්‍යාපාර පවතී. ජනගහනය (1951) 11,96,731කි.
අජපාල නම් චෞහාන් රාජ්පුත් කුමාරයකු විසින් ක්‍රි.ව. 145දී පමණ ඉන්ද්‍ර‍කොත් කඳුපාමුල මේ නගරය හා එහි බලකොටුවක් ද ඉදි‍කොට නගරය තමාගේ නමින් (අජ+මේරු=අජ්මීර්) හඳුන්වනු ලැබීයයි ජනප්‍රවාදයක් ඇතත් චිතෝර්හි තිබී සොයාගත් අජපාලගේ පුත්‍ර ආනගේ සෙල්ලිපියකට (1150) අනුව අජපාල ජීවත්වූයේ ක්‍රි.ව. 1100දී පමණ විය යුතු බව බියුලර් පඬිතුමා පවසයි. ක්‍රි.ව. 1193දී ඝුර්හි මුහම්බද්ට යටත් වූ අජ්මීර්හි පාලනය එහි පැරණි රාජවංශයේ කුමාරයකුට ම පැවරිණ. ඉක්බිති මීවාර් රාජ්‍යයට යටත් වූ අජ්මීර් ප්‍රදේශය මාල්වාහි මුස්ලිම්වරුන් විසින් ක්‍රි.ව. 1470 සිට 1531 දක්වා පාලනය කරනු ලැබීය. එතැන් සිට මෙර්වාර්හි රඨෝර් වංශික මාල්දියො රජු විසින් 1556දී අල්ලාගන්නා ලදී. 1770දී මරාඨයන්ට හිමිවූ එය දවුලාත් රා‍ඕ සින්ධියාගෙන් 1818දී ඉංග්‍රීසින් මිලයට ගන්නාතෙක් වරින්වර මිවාර්, මෙර්වාර් හා මරාඨ යන වර්ගයන්ගේ අතින් අතට යෙමින් යුද්ධකෝලාහල පිටියක්ව පැවතුණේය.
අජ්මීර්හි වූ මුයින් උද්දීන් විෂ්ටි නම් සාන්තුවරයාගේ සොහොන් කොත (දර්ගා) හා අක්බාර්ගේ මාළිගය ද වැදගත් ගොඩනැඟිලි දෙකකි. 1200දී පමණ මුස්ලිම් පල්ලියක් බවට හරවන ලද පැරණි ජෛන විහාරයක් ද එහි වේ. පල්ලිය වශයෙන් භාවිත වන කොටස හැර ඉතිරි ගොඩනැඟිල්ල ජරාවාසව පවතී. එම නටබුන් මැද ගෘහනිර්මාණ හා මූර්ති කලාවනට අයත් ඉතා උසස් කෘති දක්නා ලැබේ. අජ්මීර් අසල වූ තාරාගර් කන්දෙහි පැරණි බලකොටුවක් ද තිබේ. නගරය පූජනීය ස්ථානයකි.
අජ්මීර් දිස්ත්‍රික්කයව ව.හැ. 2100ක් පමණ විශාලය. මෙහි ජනගහනය (1951) 41,00,000ට අධිකය.
(සංස්කරණය:1963)
