අපිශාක
නානාවිධ වූ ශාක වැඩෙනුයේ ඒ ඒ පරිසර‍යන්හි පවතින විවිධ තත්ත්වයන්ට අනුව වෙනස් වෙනස් තැන්වලය. පරිසරයෙහි තිබෙන සාධක, දේශගුණාත්මක (climatic), භෞම (edaphic), ජෛව (biotic) යයි තුන් කොටසකට වර්ග කරනු ලැබේ. අපිශාක අනෙක් ශාක මත වැඩීම අපූරු ජෛවික සම්බන්ධයෙකි. බොහෝ විට අපිශාකවල මුල් ඒවා වැඩෙන ගස්වල පොත්තට තදින් ඇලී තිබේ. කම්බි කණු සහ වහල ආදිය නොව, ඒවායේ ධාරක ශාකවලින් කිසිදූ ආහාරයක් උරා නොගනී. ධාරක ශාකයෙන් ලැබෙන ප්‍රයෝජනය නම් අපිශාකය උසුලා සිටීමට ආධාරවීම පමණක්ය යනු සාමාන්‍ය විශ්වාසය වේ. ආහාර ලබාගැනීම අතින් අපිශාකයකින් ධාරක ශාකයට හානියක් නොවන නමුත් එහි කොළ හිරු එළියෙන් මුවා කිරීම කරණකොට ගෙන හානි වන්නට ඉඩ තිබේ. තවද අපිශාකයක් ධාරකයා වටේ වැඩී ධාරකයාගේ වර්ධනය අවහිර කරමින් ඊට හානි කරන්නට පුළුවන.
බොහෝ ඕකිඩ් විශේෂ ද හබරල කුලයට (අරාසේ බ.) අයත් සමහර ශාක (නි. ෆිලොඩෙන්ඩ්‍රාන් සහ සමහර අන්තුරියුම් විශේෂ) ද අන්නාසි කුලයට අයත් සමහර ශාක ද ඇතැම් මීවන වර්ග ද සමහර පාසි සහ ලයිකන ද අපිශාකයෝයි. බෝගස ද ළපටි අවස්ථාවේ දී අපි ශාකයක් විය හැකියි. එය වැඩෙන විට වායව මුල් වැඩී පොළොව කරා ඇදේ. ඉතා සරු ලෙස අපිශාක වැඩෙ න්නේ තෙත් නිවර්තන කැළෑවලය. මේ කැළෑවල තිබෙන ගස්වල කඳන්, අතු සහ කොළ බොහෝවිට නොයෙක් අපිශාක වි‍ශේෂවලින් වැසී තිබේ. තෙත් නිවර්තන වනාන්තර හැරුණු විට චිලි රටෙහි සහ නවසීලන්තයේ සමහර ප්‍රදේශවල තිබෙන තෙත් සෞම්‍ය කලාපීය වනාන්තරවල ද අපිශාක විශේෂ දක්නට පිළිවන.
අපිශාකයන්ට අවශ්‍ය ආහාර ඒවා ම නිෂ්පාදනය කර ගනි. ගස් දෙබලවල ද පොතුවල ද එකතු වන දූවිලි. හියුමස් සහ වෙනත් සුන්බුන් ද්‍රව්‍ය අපිශාකවලට වුවමනා පසෙන් සීමාසහිත ප්‍රමාණයක් සපයා දෙයි. මෙයින් පෝෂ්‍යදායී ලවණත් ජලයත් උරාගනු ලැබේ. අපිශාකයන්ගේ ව්‍යුහයේ ඉතා සිත් ගන්නාවු ද අපූර්ව වූ ද විකරණ දක්නා ලැබෙන්නේ ජල සම්පාදනයත්, පස රැස් කිරීමත් සම්බන්ධයෙනි.
සාමාන්‍යයෙන් අපිශාක අනෙක් ශාකවලට ඇලී සි‍‍ටින්නේ වායව මුල්වල ආධාරයෙනි. බොහෝ විට මේ වායව මුල් ගස්වල කඳන් සහ ශාඛා වටේ විශාල ලෙස පැතිරී යයි. සමහර විට වායව මුල් තනි තනිව හෝ පොකුරු වශයෙන් හෝ පහළට එල්ලෙයි. මේ මුල් සාමාන්‍යයෙන් ගුරුත්වාවර්තනයෙන් (geotropism) තොරය. අපිශාකීය ඕකිඩ් විශේෂවලත් හබරල කුලයට අයත් අපිශාකීය විශේෂවලත් වායව මුල්වල ත්වචය (velamen) නමැති විශේෂ අවශෝෂක පටකයන් තිබේ. ත්වචය පිහිටා තිබෙන්නේ බාහිකයෙන් (cortex) පිටතය. එය සාමාන්‍යයෙන් සෛල පේළි කීපයකින් යුක්ත වේ. මේ සෛල හිස්ය, අජීවය. එහෙත් ඒවා ඇකිළී යෑමෙන් වැළැකීම පිණිස සෛල බිත්තියේ ඇතැම් ප්‍රදේශ ඝනවී ඇත. ත්වචය ඉක්මනින් ජලය උරාගන්නාසුලු පටකයකි. මෙහි සෛලවල තිබෙන සිදුරු වාතය පිටවීමට ඉඩ දෙයි. අ‍වශෝෂණය කෙරෙන ජලයේ ප්‍රමාණය මුලේ බරෙන් සියයට 40 සිට 80 දක්වා වෙන්නට පුළුවන. ත්වචය වියළෙන විට එය ආවරණයක් මෙන් ක්‍රියා කොට මුල ආරක්ෂා කරයි. හියුමස් එකතු කොට පසක් සාදා ගන්නා අපිශාක විශේෂ කීපයක් ද තිබේ. මේවාට "කැදලි අපිශාක" යි කියති. හබරල කුලයට අයත් අන්තූරියුම් ඉලිප්ටිකුම් මෙවැනි අපිශාකයකට නිදසුනි. ඩ්‍රයිනාරියා ක්වෙර්සි‍‍ෆොලියා නමින් හැඳින්වෙන විශාල අපිශාකීය පර්ණාංගයට කොළ දෙවර්ගයක් තිබේ. ලොකු කොළ තද කොළපාටය, ඛණ්ඩිකා සහිතය. අනික් වර්ගයේ කොළ බ්රැකට් පත්‍රයෝය. මේ කොළ ළපටි කාලයේ දී කොළපාට වන නමුත් පරිණත අවස්ථාවේ දී දුඹුරුපාට ව බොහෝ කලක් පවතී. මේ දුඹුරු පාට කොළ එකට රැස්වීමෙන් හියුමස් සහ ජලය ගබඩා කිරීම පිණිස කැදැල්ලක් සෑදේ.
අපිශාකවලට අවශ්‍ය ජලය ලබාගත හැක්කේ වායුගෝලයෙන් පමණක් බැවින් ඒවාට ජලය ලැබීම නියතය. එබැවින් අපිශාක ශුෂ්ක ශාකයන්ගේ (xerophytes) ලක්ෂණ දක්වයි. ඒවායේ අහිතකර අවස්ථාවන්හි ප්‍රයෝජනය ගැනීම සඳහා ජලය ගබඩා කරන ක්‍රම ද වාෂ්පී භවනයෙන් ජලය නැති වීම අඩු කරන ක්‍රම ද ඇත. සාමාන්‍යයෙන් ඒවායේ කොළ මාංසලය. කොළ මතුපිට උච්චර්මයක් (cuticle) තිබීම නිසා කොළවලින් ජලය පිට වීම අඩුය. ව්‍යාජ බල්බ (pseudobulbs) නමින් හැඳින්වෙන මහත් වූ පර්ව සමහර ඕකිඩ් පැළෑටිවල තිබේ. එම ව්‍යාජ බල්බවල ජලය ගබඩා කර තිබේ.
අපිශාක වැදගත් වන්නේ උද්භිද විද්‍යාඥයාට පමණක් නොවේ. තෙත් සදාහරිත වනපරිසර පද්ධතියෙහි (rain-forest ecosystem) වැදගත් තැනක් ගන්නා ඇතැම් සත්වයන්ට වාසස්ථාන සලසා දීම නිසාත් ඒවා වැදගත් වේ. බ්‍රොමෙලියාසේ කුලයට අයත් අන්නාසි වැනි ශාකයන්හි කොළපාදවල එකතුවන වැසි ජලයෙහි මදුරු කීටයෝ ජීවත් වෙති. සපුෂ්ප අපිශාකයන්ගේත් පර්ණාංග අපිශාකයන්ගේත් මුල් අතරෙහි කුහුඹුවෝ ජීවත් වෙති.
එක් මතයක් අනුව (ෂිම්පර් - 1888) නිවර්තන ප්‍රදේශවල අපිශාක සලකනු ලබන්නේ සෙවණ ඇති ස්ථානවල වැවෙන ගොඩ බිම් ශාකයන්ගෙන් පරිණාමය වූ ඒවා හැටියටය. සමහර විට අරාසේ කුලයට අයත් අපිශාක වැනි ඇතැම් ශාක මෙසේ පරිණාමය වන්නට ඇත. එහෙත් වෙනත් අපිශාක බොහොමයක් ඉතා තදින් සෙවණ නුරුස්සන බැවින් මේ මතය අපිශාක සියල්ලට ම යොදන්නට නුපුළුවන් බව පෙනේ. මෑතක දී (පිටෙන් ඩික් - 1948) වෙනත් මතයකට පක්ෂ වන කරුණු ගෙන හැර දක්වා තිබේ. මේ මතය අනුව නිවර්තන ඇමෙරිකානු අපිශාක අඩංගු විශාලතම කුලය වන බ්‍රොමෙලියාසේ කුලය අර්ධ කාන්තාර තත්වයන්හි ගොඩබිම ජීවත් වූ මුතුන් මිත්තන්ගෙන් පරිණාමය වූවාක් මෙන් සලකනු ලැබේ. සමහරවිට කක්ටාසේ කුලයට අයත් අපිශාක ඇතුළු සමහර සපුෂ්ප අපිශාකත් මෙසේ පරිණාමය වන්නට ඇතැයි සිතිය හැකිය.
(සංස්කරණය:1963)
