අඹගහපිටියේ ඤාණවිමලතිස්ස
ගාලු වැල්ලබඩපත්තුවේ බලපිටි වැලිතොට පෙදෙසට අයත් මහා කරාව නම් ගමෙහි විසූ කාරලු සිල්වා (කරෝලිස් සිල්වා) වෙද ආරච්චි මහතාත් මදලේනා නමැති උපාසිකාවත් මේ තෙරණුවන්ට මවුපිය වූහ. ඒ දම්පතීන්ගේ දූ පුතුන් සදෙනා අතුරෙහි වැඩිමහලු පුත්ව මෙ තුමෝ ක්‍රි.ව.1767 දී උපන්හ. මෙ තුමන් බාල කාලයෙහි අක්ෂර ශිල්පය හදාළේ සිය පියාණන් වෙත ය.
එකල දකුණු ලක බුදුසසුන උද්දීප්ත කළ මහතෙරවරුන් අතුරෙහි කීර්තිමත් වූ බෝවල ධම්මානන්ද තෙරණුවෝ සෙංකඩගල නුවර සිට මාතරට වඩනාහු අඹගහපිටියේ විහාරස්ථානයෙහි ලැගුම් ගත්හ. එහි දී රෝගයකින් පෙළෙන්නට වූ තෙරණුවෝ යථෝක්ත වෙදමහතාගෙන් පිළියම් ලබමින් රෝගය සන්හි‍ඳෙන තුරු මසක් පමණ එහි ම නතර වූහ. එවක ඒ විහාරයෙහි නේවාසිකව සිටියේ ඒ වෙදමහතාගේ ම පැවිදිව සිටි බාල සොහොයුරෙකි. වෙදආරච්චි මහතාගේ වැඩිමහලු පුත්‍රයා ද බෝවල තෙරුන් වෙත පැවිදි කරනු සඳහා භාර දෙන ලද්දේය. (බෝවල තෙරණුවන් නැවත මහනුවරට වඩින ගමනේ මේ කුලදරුවා කැඳවාගෙන එහි ගොස් උගතයුතු බණදහම් උගන්වා වැලිවිට සංඝරාජ මාහිමියන් ලවා පැවිදි කරවා "ඤාණවිමල" යන නාමය දෙවූ බව ද ඤාණවිමල හෙරණුන් සංඝරාජයන් වෙතත් පාලි භාෂාව හා ධර්මවිනය උගනිමින් අවුරුදු සතක් එහි ම විසූ බව ද සඟරජ හිමියන් මේ ශිෂ්‍යයා කෙරෙහි ඇලුම් ඇතිව විසූ බව ද ඇතැම් පොතෙක සඳහන් වේ. වැලිවිට සඟරජහිමියෝ බු.ව.2321 දී අපවත් වූහ. බු.ව.2310 (ක්‍රි.ව.1767 දී ඤාණවිමල හෙරණුන් උපන් බව සඳහන් වන හෙයින් සඟරජුන් අපවත්වන විට ඔවුන් එකොළොස්වන වියෙහි සිටි බව පෙනේ.
බෝවල ධම්මානන්ද තෙරණුවන් ඇසුරෙහි කලක් වාසය කළ ඤාණවිමල සාමණේරයෝ අඹගහපිටියේ විහාරස්ථානයට පැමිණ තවත් හෙරණපැවිදි සත්නමක් සමඟ කලක් වාසය කළහ. එහි වැඩසිටි ස්වකීය සුළුපියා වූ ආචාර්‍ය්‍යවරයා ක්‍රි.ව.1797 දී අපවත් විය. උපසම්පදාව ලබා ගැනීමේ අපේක්ෂා ඇතිව සිටි ඤාණවිමල සාමණේරයෝ මහනුවර උභය විහාරයෙහි ඊට අවකාශ නොලත් හෙයින් සියම් රටට යෑමට අදහස් කළහ. ඒ බව බෝවල තෙරණුවන්ට ද දන්වා සන්දේශයක් ලබාගෙන, (සඟරජ හිමියනට ද මේ බව දන්වා ලියුම් ලබාගන්නා ලදැයි ද කිසි පොතෙක සඳහන් වෙයි. එහෙත් මේ වන විට සඟරජුන් අපවත් වී එක්විසි වසක් ඉක්මැ ගොස් තිබුණි.) තවත් හෙරණ පස්නමක් හා ගිහියන් තිදෙනෙකුන් සමඟ බු.ව.2342 (ක්‍රි.ව.1799) මැදින් මාසයේ දී ගාලු වරායෙන් නැව් නැඟී ඉන්දියාවට පැමිණියහ. එහි දී බුරුමයට යාත්‍රා කරන යෝනක නාවික පිරිසක් හමු වී ඔවුන්ගෙන් බුරුම රට සසුන් තොරතුරු ද සියම් රටට යෑමේ දුෂ්කරත්වය ද අසා ඔවුන් සමඟ බුරුම රටට යෑමට එකඟ වූහ. මේ සිංහල පිරිස බුරුමයට පැමිණෙන අවධියෙහි සිරිපවර විජයාන්තයස ත්‍රිභුවනාදිත්‍යාධිපති පණ්ඩිත මහාධම්ම රාජාධිරාජයෝ එහි රාජ්‍යය කළහ. ඤාණාභිවංස ධම්මසේනාපති මහාධම්ම රාජාධිරාජගුරු තෙරණුවෝ සඟරජ වූහ. අනුක්‍රමයෙන් අමරපුර නම් රාජධානියට පැමිණි ඒ පිරිස බුරුම සඟරජු හා මහරජු විසින් සාදරයෙන් පිළිගනු ලැබ ක්‍රි.ව.1800 දී සුවණ්ණ ගුහා නම් සීමා මාලකයට පමුණුවා උපසපන් කරනු ලැබූහ. යළි බු.ව.2346 (ක්‍රි.ව.1803) මැදින් මාසයේ දී නිස්සයාචරිය අග්ගසාර තෙරුන් ඇතුළු බුරුම තෙරවරුන් තුන් නමක් ද සමඟ පෙරළා අවුත් කොළඹ වරායෙන් ලක්දිවට ගොඩබටහ. ලක්දිව බෞද්ධයන් විසින් පිළිගන්නා ලද ඒ භික්ෂූහු අඹගහපිටියේ අම්බරුක්ඛාරාමයෙහි වාසය කරන්නාහු එම වර්ෂයෙහි ම වෙසක් පුර පසළොස්වක් දිනයෙහි මාදු ගඟ උදකුක්ඛේපසීමායෙහි උපසම්පදාපේක්ෂකයන් උපසපන් කරවා ලක්දිව පළමුවරට අමරපුර නිකාය ආරම්භ කළහ.
නැවත වරක් බුරුමයට ගිය ඤාණවිමලතිස්ස තෙරණුවෝ දෙවසක් එහි වෙසෙමින් අවශ්‍ය බණදහම් ද ඉගෙන දුර්ලභ වූ අටුවා ටීකා දී පොත් පත් ද ලියවාගෙන ආපසු පැමිණියහ. මේ තෙරණුවන්ට බුරුම රටින් "මහාධම්මරාජාධිරාජ ගුරු"ය උපාධිය හා ලක්දිව අමරපුර නිකායික භික්ෂූන්ගේ ගණනායක පදවිය පිළිබඳ රාජ සන්දේශයක් ද ලැබුණු බව සඳහන් වේ. එහි ක්‍රි.ව.1802 දාතම ඇතැයි කියන හෙයින් එය දෙවැනි ගමනේ නොව පළමු උපසම්පදාව ලබාගෙන පැමිණෙද්දී ම ලැබුණු බව පිළිගත යුතුය. බුරුම රජුගේ සන්දේශය දුටු එවකට ලක්දිව ආණ්ඩුකාර ධුරය දැරූ සර් ඇඩ්වඩ් බාන්ස්තුමා ක්‍රි. ව. 1825 දාතම දරන අක්ත කඩදාසියකින් ඤාණවිමලතිස්ස තෙරණුවන්ගේ නායක පදවිය ස්ථිර කොට ඇත. මෙසේ ලක්දිව අමරපුර නිකාය පිහිටුවා බුදුසසුන වඩමින් ලක්දිවට සෙත සැලසූ අඹගහපිටියේ ඤාණවිමලතිස්ස නායක හිමියෝ 67 වසක් ආසිරි විඳ "වැලිතර නායක පන්සල" යයි හඳුන්වන පුෂ්පාරාම විහාරයේ දී බු.ව.2378 (ක්‍රි.ව.1835) ඇසළ මස පුර දියවක උදෑසන අපවත් වූහ.
(සංස්කරණය:1963)
