අල්මොහේදි
(අල්මුවාහිද්). දොළොස්වන දහ තුන්වන ශත වර්ෂවල දී මුස්ලිම් ස්පාඤ්ඤය හා වයඹදිග අප්‍රිකාව ද පාලනය කළ ඉස්ලාම් භක්තික බර්බර් රාජවංශයකි. අල්මොහේදිවරුන්ගේ අධිරාජ්‍යය අප්‍රිකාවේ වූ ශ්‍රෙෂ්ඨතම අධිරාජ්‍යය හැටියට බොහෝ ඉතිහාසඥයෝ සලකති.
12 වන ශතවර්ෂයේ මුල්භාගයේ දී ඇට්ලස් කඳු ප්‍රදේශයේ ඉබ්න් තුමට් නම් බර්බර් ජාතික ඉස්ලාම් මහ්දි හෙවත් පූජකවරයා විසින් මෙම පරපුර අරඹනු ලැබීය. 1118 පමණේ දී දැඩි ආගම භක්තියෙන් වෙළී, ආගමික ප්‍රචාරක කටයුතු කරගෙන ගිය හෙතෙම මඳකලකට පසු අල්මොරාවිද් (බ.) බලයට විරුද්ධව බලවත් සංස්ථාවක් ගොඩනැඟීය. 1130 දී ඔහු මියගියෙන් ඔහු ඇති කළ සංස්ථාවේ නායකත්වය, ඇල්ජීරියානු බර්බර් ජාතික අල්-මුමින් අල් කූමි නමැති යුද්ධකාමි සෙනවියකු අතට පත්විණ.
1147 දී අල්මොරාවිද් අධිරාජ්‍යය බිඳ හෙළුයේ අල්-මූමින්ය. ඉක්බිති ත්‍රිපොලිය, ටියුනිස් හා ඇල්ජීරියාව දක්වා සිය අණසක පැතිරවූ හෙතෙම අමීර් අල්-මූමිනීන් යන කාලිප් පදවි නාමය දැරීය. එතැන් සිට ස්පාඤ්ඤයේ මුස්ලිම් රජවරු ද ඔහුගේ ආධිපත්‍යය පිළිගත්හ. අල්-මූමිනීන්ගෙන් පසු පහළ වූ අල්මොහේදි අධිරාජයන්ගේ අධ්‍යාශය වූයේ ස්පාඤ්ඤයේ ක්‍රිස්තු භක්තික රජුන් සතු ප්‍රදේශ ද යටත් කර ගැනීමය. සෙවිල් ප්‍රදේශය යටත් කර ගත් ඔව්හු 1170 දී මොරොක්කෝවෙහි වූ සිය අධිරාජ්‍යයේ අගනුවර හැරදමා සෙවිල් නගරය අගනුවර කරගත්හ. එහෙත් කල් නොයවා ම එය ආපසු අප්‍රිකාවේ ෆෙස් නුවරට ගෙන යාමට ඔවුනට සිදු විය. අල් මන්සූර් (ජයග්‍රාහක) යන විරුදය දැරූ යාකුබ් 1 අධිරාජයා 1196 දී කැස්ටීල්හි අල්පොන්සු VIII රජු පරදවා මහත් කීර්තියක් අත්පත් කර ගත්තේය. මේ කාලයේ දී අල්මොහේදි අධිරාජ්‍යයට අප්‍රිකාවේ සෙනගල් නදියේ සිට ස්පාඤ්ඤයේ එබ්‍රෝ නදිය දක්වා වූ අප්‍රිකානු හා යුරෝපීය ප්‍රදේශ අයත් විය. අල්මොහේදිවරුන්ගේ බලය ව්‍යාප්තව යෑම නිසා බියට පත් ස්පාඤ්ඤයේ ද පෘතුගාලයේ හා නවාර්හි ද ක්‍රිස්තු භක්තික රජවරු සමඟි සම්පන්න වූහ. මේ නිසා අල් මන්සූර්ට පසු බලයට පැමිණි මහමත් අල් නසීර් 1212 දී පැරදවීමට ඔවුන්ට පුළුවන් විය. මේ පරාජයෙන් පසු ස්පාඤ්ඤයේ අල්මොහේදි අධිරාජ්‍යය පිරිහෙන්ට වන. 1248 දී ස්පාඤ්ඤවරු සෙවීල් නගරය නිදහස් කර ගත්හ.
මේ වන විට අප්‍රිකාවේ අල්මොහේදි අධිරාජ්‍යයටද අරාබින්ගෙන් හා සෙනටා නම් බර්බර් ගෝත්‍රිකයන්ගෙන් තර්ජන එල්ලවන්ට විය. 1228 දී ටියුනීසියාව පාලනය කළ ආණ්ඩුකාරයා මොරොක්කෝවේ අල්මොහේදි කාලිප්ගෙන් නිදහස්ව ස්වාධීන අල්මොහේදි පරපුරක් ඇති කෙළේය. යටකී අරාබි සහ සෙනටා බර්බර්වරු 1250 දී ෆෙස් නගරය උදුරාගත්හ. මැරීනිද් නම් රාජ පරපුරක් 1269 දී මොරොක්කෝව අල්ලාගැනීම නිසා අල්මොහේදි අධිරාජ්‍යය අප්‍රිකාවෙන් ද සම්පූර්ණයෙන් ම නැතිවී ගියේය.
අල්මොහේදිවරුන් උසස් සභ්‍යත්වයක් සහිතව විසූ පරපුරක් හැටියට සලකනු ලැබේ. ඔවුන්ගේ සුල්තාන්වරුන් සිහිවීමට ඉදිකරන ලද පල්ලි හා ස්මාරක ස්තම්භ අද දක්වාම ස්පාඤ්ඤයේ හා මොරොක්කෝවේ ද වේ. සෙවිල්හි මොවුන්විසින් තනනු ලැබූ පල්ලිය මෙකල කතෝලික ආසන දෙව් මැදුරක් බවට පරිවර්තනය කොට ඇත. (අප්‍රිකාව - ඉතිහාසය ද බලන්න.)
පොත්පත්
De Graft-Johnson-African Glory
(සංස්කරණය: 1965)
[[ප්‍රවර්ගය:]]
