අස්ක්ලෙපියඩාසේ

[Asclepiadaceae (වරා කුලය)]. මෙය වනාහි බද්ධ දල (gamopetalous) පුෂ්ප ඇත්තාවූ ද්විබීජපත්‍රි (dicotyledonous) ශාක කුලයකි. මේ කුලයට අයත් ශාකවලින් සමහරක් බහුවාර්ෂික (perennial) පැළෑටිය. ආරෝහක පඳුරු ද කාෂ්ඨාරෝහකයෝ (lianes) ද බහුලය.

මේ ශාකවල උපපත්‍ර (stipules) නැත. කොළ සරලය, සම්මුඛ (opposite) ය. කොළ දාරය සම්පූර්ණ (entire) ය. ශාකවල කිරි (latex) තිබේ. පුෂ්ප මංජරිය බහු-අක්ෂ (cymose) හෝ ඒකාක්ෂ (racemose) හෝ විය හැකිය. මල ද්විලිංගිකය; ක්‍රමවත් (regular)ය; පංචාංක pentamerous) ය; මණිපත්‍ර 5කි; දල 5කි; බද්ධය; ඝණ්ඨාකාර (campanulate) හෝ වටකුරු (rotate) හෝ විය හැකිය. මලේ ආවශ්‍යක ඉන්ද්‍රියයෝ සංකීර්ණය. රේණු 5කි. අපිදල (epipetalous) ය, සාමාන්‍යයෙන් දලාභ (petaloid) උපාංග (appendages) සහිතය. බොහෝ විට රේණු හා කීලය (style) ඒකාබද්ධ වීමෙන් රේණුමුකුටයක් (gynostegium) සෑදී තිබේ. පරාග කණිකා සතරක් බැගින් (tetrads) එකතු වී කැටි සෑදේ. නැතහොත් එක පරාගධානියක (anther) පරාග සියල්ල ම එකතු වී පිණ්ඩයක් (pollinium) සෑදේ. කිරීටයක් (corona) සාදන උපාංග පරාගධානිවල පිට පැත්තේ තිබේ. සමහර විශේෂවල මේ කිරීටය දලවලින් හටගනී. ඩිම්බකෝෂය (ovary) උත්තර (superior) ය, අණ්ඩප 2කි. මේවායේ කීල (styles) හා කලංක (stigmas) බද්ධය. මේ කුලයට අයත් බොහෝ ශාකයන්ගේ මල්වල දක්නා පරාගණය (pollination) සිදුවන ක්‍රමය ඕකිඩ් මල්වල දක්නා පරාගණය සිදුවන ක්‍රමය මෙන් ඉතා සංකීර්ණය. ඵලය වරා (follicles) දෙකකින් යුක්තය. ඇටවලට වාතය මගින් ව්‍යාප්ත වී යෑමට උපකාර වන කෙඳි කුඩිම්බි (පෙඳ) සාමාන්‍යයෙන් තිබේ.

අස්ක්ලෙපියඩාසේ කුලයට අයත් ශාක වඩා ම වැවෙන්නේ නිවර්තන ප්‍රදේශවලය. ඒවා ස්වල්පයක් සෞම්‍ය රටවලත් හමුවේ. මේ කුලයෙහි ගණ 320ක් ද විශේෂ 1,700ක් ද පමණ ඇතුළත් වේ. ගණ 24ක් ද විශේෂ 42ක් ද පමණ ලංකාවේ වැවේ. අස්ක්ලෙපියස්, කලොට්රොපිස්, ගොම්ෆොකාපුස්, ටිලොෆොරා, ස්ටෙෆනෝටිස් සහ හෙමිඩෙස්මුස් මේ කුලයට අයත් බහුල ගණයෝ වෙති.

ඉරමුසු (හෙමිඩෙස්මුස් ඉන්ඩිකුස් බ.) ප්‍රයෝජනවත් බෙහෙත් පැළෑටියකි. සර්සපරිල්ලා යනු මේ පැළෑටියෙන් සාදා ගන්නා ඖෂධයකි. එළවරා (කලොට්රොපිස් ගිගන්ටෙයා) (බ.) ලංකාවේ මූදුබඩ පාළු බිම්වල වැවෙන බහුවාර්ෂික පඳුරකි. මේ ශාකයේ මුලේ පොත්ත ද කොළ ද මල් ද කිරි ද ආයුර්වේදීය ඖෂධ වශයෙන් භාවිත කරනු ලැබේ. කිරි අඟුණ (ඩ්‍රෙගෙයා වොලූබිලිස්) (අඟුණ බ.) හා බිම් නුග (අස්ක්ලෙපියස් අස්ත්මටිකා) ද බෙහෙතට ගන්නා ශාකයෝය. මේ කුලයට අයත් සමහර ශාකවලින් ප්‍රයෝජනවත් කෙඳි ලැබේ.

(සංස්කරණය: 1965)