දොන් ලොරෙන්සු ද අල්මේදා
(?-1508). ප්‍රථමයෙන්ම ලංකාවට පැමිණි ප්‍රතිකාල් නෞකා කණ්ඩායමේ නායකයාය. ඉන්දියාවේ ප්‍රතිකාල්වරුන් යටතේ පැවති ප්‍රදේශ පාලනය කළ දොන් ප්‍රන්සිස්කු ද අල්මේදා (බ.) නමැති ප්‍රථම විසුරේ හෙවත් ප්‍රතිරාජවරයා මොහුගේ පියාය.
දොන් ලොරෙන්සු ලංකාවට පැමිණියේ අහම්බෙනි. ක්‍රි.ව. 1505 නොවැම්බර් මස මුල හරියේ දී පමණ, එකල ඉන්දියාවේ ප්‍රතිකාල් විසුරේ පදවිය දැරූ දොන් ප්‍රන්සිස්කු ද අල්මේදා විසින් මාලදිවයින් පෙදෙසේ සිට රතු මුහුද බලා යාත්‍රා කරමින් තුබුණු මුස්ලිම්වරුන්ගේ නෞකා කණ්ඩායමකට පහර දෙන ලෙස යාත්‍රා නවයකින් යුත් නෞකා කණ්ඩායමක් භාරව තමාගේ පුත්‍රයා වූ දොන් ලොරෙන්සු යවන ලද බවත් මේ නැව් කණ්ඩායම කුණාටුවකට අසුවී ලංකාවේ දකුණු දෙසට ගසා ගෙන යාම නිසා ගාලුවරායේ නැංගුරම් ලෑමට ඒවාට සිදු වූ බවත් ක්වේරෝස් තමාගේ 'ලංකා විජය' ('Conquest of Ceylon') නමැති කෘතියෙහි සඳහන් කරයි. තමා නොදැනුවත්ව පැමිණ ඇත්තේ ලක්දිවට බව තේරුම් ගත් ලොරෙන්සු ඉන්පසු කොළඹ වරාය බලා යාත්‍රා කෙළේය. මොහු කොළඹට පැමිණියේ ක්‍රි.ව. 1505 නොවැම්බර් මස 15 වනදා යයි කියති. මේ කාලයේ දී කෝට්ටේ රාජ්‍යය අයත්ව තිබුණේ අටවැනි වීරපරාක්‍රමබාහු රජුටය.
සිංහල රජු හා ගිවිසුමකට එළඹීමට ආශාව දැක්වූ අල්මේදා කෝට්ටේ රජතුමා වෙත, ද පර්නාවෝ කුත්‍රිම් නමැති නියමුවා තානාපතියකු මෙන් යැවීය. කෝට්ටේ රජවාසල කොළඹ වරායේ සිට ඉතා ඈත යයි හැඟවීමට සිතූ සිංහල රාජපුරුෂයන් විසින් මොහු කැඳවාගෙන යන ලද්දේ නියම මාර්ගයෙන් නොව වක් වූ ද දික් වූ ද අන් මඟකිනි. එබැවින් සැතපුම් හයක් දුර වූ මේ ගමන සඳහා පුරා දින තුනක් ගත විය. “පරංගියා කෝට්ටේ ගියා වැනිය” යන ප්‍රස්තාව පිරුළ මේ සිද්ධිය අරමුණු කොට ඇති වූවකි. කුත්‍රිම්ට රජු දක්නට නොලැබුණු නමුත් රජතුමා පෘතුගීසින් සමඟ ගිවිසුමකට එළඹීමට කැමති බව ඔහුට දැනගන්නට ලැබිණි. අල්මේදාට මේ බව දන්වන ලදුව පායෝ ද සූසා නමැති ප්‍රතිකාල් නිලධාරියා කෝට්ටේ රජවාසලට පිටත් කර යවා ඇති කරගත් ගිවිසුමට අනුව ප්‍රතිකාල්වරුන්ට කොළඹ ගල්බොක්ක තුඩුවේ වෙළෙඳ ගබඩාවක් පිහිටුවා ගැනීමට අවසර ලැබුණි. ශාන්ත ලොරෙන්සු නමින් කුඩා කතෝලික පල්ලියක් ද අල්මේදා විසින් එහි ම ඉදිකරවන ලදි. තමාගේ පැමිණීම සිහිපත්වීම සඳහා කොළඹ ගල්බොක්කේ ගලක ප්‍රතිකාල් රාජ ලාඤ්ඡනයක් ද (මේ ලාංඡනය දැනට තැන්පත්කොට ඇත්තේ කොළඹ ගෝඩන් උද්‍යානයේය.) කෙටවූ අල්මේදා කුඩා යුද්ධ හමුදාවක් කොළඹ නවත්වා පෙරළා සිය රටට ගියේය. මින් ස්වල්ප කලකට පසු, එනම් 1508 දී, ඉන්දියාවේ දාබුල් වරාය අසල දී අරාබි හා මිසර නෞකා හමුදාවලට විරුද්ධව කරන ලද යුද්ධයක දී ලොරෙන්සු ද අල්මේදා මැරුම් කෑවේ ය.
(සංස්කරණය: 1965)
